សង្ខេបកម្ពុជាសម័យទំនើប

​មេរៀនទី1

សង្ខេបកម្ពុជាសម័យទំនើប

          ប្រទេសកម្ពុជា មានតំបន់ស្ថិតនៅភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៏រវាងប្រទេសថៃ នៅខាងលិច និងខាង ជើង ហើយប្រទេសវៀតណាមខាងកើត។ វាបានបែងចែកព្រំដែនជាមួយ ប្រទេសឡាវនៅ ឥ្ឍសាន។កម្ពុជាមានឆ្នេរជាប់ឈួងសមុទ្រថៃ។ ភ្នំដងរែកលាតសន្ធឹង  ភាគខាង ជើងនិង ភ្នំក្រវាញ

 ​​នៅភាគពាយព៏ដែលមានព្រំដែនធម្មជាតិ។

លក្ខណះដ៏ពិសេសរបស់ខ្លូនមួយទៀតនោះគឺ ទនេ្លរសាបនិងទន្លេរមេគង្គ និង ទនេ្លបា

សាក់។ កម្ពុជានៅសល់ព្រៃច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់នៅក្នុងតំបន់ ប៉ុន្តែការបំផ្លាញ់នៅតែបន្តដែលឈាន

ដល់ភាពធ្ងន់ធ្ងរ។

          កាប៉ាន់ប្រមាណប្រជាជនកម្ពុជា បើយោងតាមទិន្នន័យទទួលបានឆ្នាំ2003គឺ13,124,764​ ហើយលូតលាស់ប្រចាំឆ្នាំ 2,5%។ ការថែទាំសុខភាពគឺ អាស្រ័យតាមតំបន់ហើយ ទារកមាន អត្រាស្លាប់ខ្ពស់ដល់ទៅ 95/1000 នៃការរស់រៀនមានជិវីត។

បន្ថែមទៀត មនុស្សសង្ឃឹមរស់តិចបំផុត 53 ឆ្នាំ សំរាប់បុរសនិង 59 ឆ្នាំសំរាប់ស្ដ្រី។ ប្រទេស

កម្ពុជាមានក្រុមជនជាតិភាគតិចផ្សេងៗគ្នា។ ពួកគេទាំងនោះ គឺ ប្រជាជនខ្មែរមាន90%ចិន និង

វៀតណាម  មាន5%ល។ លើសពីនេះទៅទៀត មានសម្ព័ន្ធភ្នំជាច្រើនដូចជាចាមនិងឡាវ។

ព្រះពុទ្ធសាសនាថោវេទគឺមានប្រជាជនគោរព 95%។សាសនាផេ្សងៗទៀតរួមមានអ៊ីស្លាម អារុកអារ័ក្ខនិងគ្រិស្ថសាសនា។ការអប់រំគ្មានការរមខានកុមារ 93%បានចូលសាសនាបឋម ហើយបានបញ្ចប់ត្រឹមតែ6,6%ប៉ុណ្ណោះ។នៅ ថ្នាក់​​7 ទៅទី9មាន20%បានចូល រៀនចាប់ពីថ្នាក់ ទី10ទៅដល់ទី12បានរៀនត្រឹមតែ7%ហើយនិងបានបញ្ចប់    ត្រឹមតែ 2,4%    បានបញ្ចប់ថ្នាក់កំរិត

????????????

          ប្រមាណជា1,2%ដែលអាចបញ្ចប់ថ្នាក់ទី12ហើយមាន0,8%បានបញ្ចប់សកល។អត្រាចេះអានបើយោងតាម ប្រជាជនសរុបជាង15%អាចអាន និង សរសេរគឺប្រហែលជា69,9%មាន

ភាពខុសគ្នាខ្លាំងរវាងភេទគឺបុរស80,5%និងស្រ្ដី60,3%ទិន្នន័យបានចង្អុលបង្ហាញថាស្ត្រីបោះបង់ការសិក្សាច្រើនជាងបុរស។

មេរៀនទី2

ប្រវត្ដិសាស្រ្ដកម្ពុជា

២,ប្រវត្ដសាស្រ្ដ

ប្រវត្ដសាស្រ្ដប្រទេសមួយចំនួនមានភាពស្រដៀងគ្នាគឺបែងចែកចេញជាពីប្រភេទធំៗ

          1-បែបទេវនិទាន គ្មានហេតុគ្មានផល

          2-មានវត្ថុតាងដូចជាវត្ថុបុរាណ និងប្រភពឯកសារដំបូងអាចនិងទាក់ទងនិងប្រទេសច្រើន។

ប៉ុន្ដែកម្ពុជាប្រទេសដែលក្នុង ចំនោមប្រទេសទាំងនោះនៅ ក្នុងអាស៊ីអាគេ្នយ៏មាន ប្រភពតាម បែប ទេវកថា ប្រទេសដែលបានរៀបការជាមួយបរទេសជា ព្រាហ្មម្នាក់ឈ្មោះកៅឌិណ្ណ ជាមួយកូន ក្សត្រី នាគនាង។ ទេវកថានេះគឺមាន ប្រភពដើមមកពី ឥណ្ឌាដែលឈ្មោះថាកម្ពុជា។ វាគួរអោយចាប់អារម្មណ៏ដែល កម្ពុជាកុលសម្ព័ន

នៃពូកសាយធន (Soythion)​មានដើមកំណើតពីភាគ ខាងជើងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។ ប៉ុន្ដែនៅទីនោះ ជាទិសដៅនៃកាទាក់ទង់គឺ មិនដឹងពីវត្ថុតាងដែល ទទួលបានគឺមានប្រយោជន៏ ប៉ុនែ្ដជួន កាល មិន ពិតប្រាកដសំរាប់វិទូវិទ្យាប្រាបយើងថា ធ្វើឡើងពីអ្វីប៉ុន្ដែ សល់នូវគន្លិះតិច តួចទៅនាក់ ដែល រចនា វា ។ ភស្ថុតាងដោយការ រសើរគឺតែងតែពិតនិយម។ តើអ្នកនិពន្ឋធ្វើជា អាថ៏កំបាំងផ្ទាល់ខ្លូន។ តើអ្នក និពន្ឋជាប់ខ្លូនក្នុងការសរសេរក្នុង នយោបាយក្នុង ពេលនោះរឺកិច្ចការ ប្រវត្ដសាស្រ្ដ គឺមិន បាន បង្ហាញភស្ថុតាងនិងបញ្ហារូបភាពនូវអ្វីដែលកើតឡើងជាក់ស្ដែង។

          ២១     ប្រវត្ដសាស្រ្ដដើមកម្ពុជា

          ២១១ មុខដំបូងនៃប្រវត្ដសាស្រ្ដនិងស្ដេចមុនគេ

ភស្ថុតាងនៃវត្ថុវិទ្យាបានបង្ហាញថាផ្នែកជាច្រើននៃតំបន់នោះ ឥឡូវគេហៅថាកម្ពុជាគឺបានរសនៅ 1000 ទៅ 2000ឆ្នាំ គ្រិះសករាជទៅវប្បធម៏ Neolithicដែលធ្វើដំណាកពីពារយ័ព្យ (លេច-ត្បូង) ប្រ ទេស       ចិន នៅជ្រុងឧបទ្វីបឥណ្ឌូនេស៊ី។នៅដើមសវត្សទី1មុនគ្រិះសករាជការ សនៅបាន អភិវឌ្ឍ ទំនាក់ទំនងប្រកបដោយស្ថេរភាពការរៀប ចំសង្គមដែលមានលក្ខណះឆ្ងាយហួសពី សម័យកាលមុនៗទាំងវប្បធម៏ជំនាញបច្ចេកទេស។ក្រុមរីកចំម្រើនភាគច្រើនរសនៅតាមបណ្ដោយ

ឆ្នេរ និង នៅតាម តំបន់ទំនាបនៃជ្រលង ទន្លេរមេគង្គនិងតំបន់ដីសណ្ដរ ដែលជាកន្លែងធ្វើកសិកម្ម និងចិញ្ចឹមស​ត្វ។ ប្រវត្ដសាស្ដ្រមួយចំនូនដោយស្មានៗ ថាប្រជាជនទាំងនេះមកដល់មុន ប្រទេស ជិតខាង ដូចជវៀតណាម ថៃ និង ឡាវបច្ចុប្បន្ន ។

          ប្រជាជនទាំងនេះអាចជាអ្នកស្ថិតក្នុងអំបូរអូស្រ្តូអាស៊ី ឥឡូវរស់នៅលើ កោះអាស៊ីអាគេ្នយ៍ និង​ កោះជាច្រើនទៀត ដួចជាមហាសមុទ្ទបាស៊ីហ្វិច ។ ពួកគេចេះ ស្ងលោហៈ​ធាតុ រួមមាន ដែក និង សំរិទ្ឋិ និង ជំនូញធ្វើនាវាចរណ៍ ។

         

២-១-២ ឥណ្ឌារូបនីយកម្ម រឺ ហ្វូនណ

          ប្រហែលជាចំពេល ដែលពួកអឺរ៉ុប ខាងលិចកំពុង​ តែទាញយក វប្បធម៌បុរាណ និង វិទ្យា ស្ថានគីមី (Mediter anean) ប្រជាជនដីគោកនិង កោះអាស៊ីអាគ្នេយ៍គឺ ត្រូវឆ្លើយតបដើម្បី ជំរុញទៅ អរិយធម៌ឲ្យមាន ការរីកឡើងក្នុងភាគខាងជើងឥណ្ឌា កំតឡុងពេលពីសហសវត្សមុនៗ ។ Bristons . Gauls ហើយនិង Iberians ជាបទពិសោធន៍សម្រាប់ Mediterian ជះឥទ្ធិពលគ្រប់ទិស តាមរយៈការច្បាំងដណ្តើម និង បញ្ចូលខ្លូនទៅក្នុងចក្រភពរ៉ូម។

          ផ្ទុយមកវិញអរិយធម៌ឥណ្ឌាក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺមានដំនើរការ យឺតៗ ជាងអរិធម៌អ៊ឺរ៉ុបដោយ សារតែឥណ្ឌាគ្មានទិសដៅនែការគ្រប់គ្រង និង ដោយសារតែគ្មានដីច្រើនសន្ធឹកនិង របងហំព័ទ្ធ របងដោយសមុទ្រ ដែលបែងចែកតំបន់ពីឧបទ្វីបអាស៊ី ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សាសនា​ Vedic និង  ហិណ្ឌូ គំនិតនយោបាយ អក្សរសាស្រ្ត ទេវនិយម និង វិចិត្រសិល្បះ សំខាន់ៗទៀត បានក្លាយជា ធាតុក្នុងវប្បធម៌អាស៊ីអគ្នេយ៍ ។ ប្រព័ន្ធ គ្រប់ជាន់ថា្នក់ មិនអនុញ្ញាតនោះទេ ប៉ុន្តែអរិយធម៌ឥណ្ឌាបាន កាន់តែកើនឡើងនៃ ការរៀបចំមជ្ឈការ ។

          ហ្វូនណ គឺជារដ្ឋតំបូងគេបង្អស់នៃឥណ្ឌារូបនីយកម្ម ជាទូទៅត្រូវបានសម្រេចដោយប្រជា ជនកម្ពុជាដើម ឲ្យក្លាយជារាជាណាចក្រដំបូងក្នុងតំបន់។ បានរកឃើញដំបូងគេនៅសតវត្សទី១ មុន គ្រឹស្តសករាជ ហ្វូណន មានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ទំនាប ដីសណ្ត ទន្លមេគង្គ ។ មានទីក្រុងឈ្មោះ ឰុយុធ្យាបុរៈ ប្រហែល ជាមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិបាណន់សព្វថ្ងៃ​នៅខេត្ត ព្រៃវែង ។ ប្រវត្តិសាស្រ្តដំបូងបង្ហាញពិហ្បូណនគឺការពិពរណ៌រនាដោយការធ្វើបរសកកម្ម ជន ជាតិ ចិននៅសតវត្សទី៣ ។ ឈ្មោះហ្វូណប្រឌិតឡើងពីការបកប្រែរបស់ប្រជាជនចិន ដែលពាក្យចាស់គឺ “ ភ្នំ” នោះគឺអ្វីដែលអ្នកស្រុកហៅខ្លួនពួកគេ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយក៏គេនៅតែមិនស្គាល់ ។

          ក្នុងកំឡុងពេលដើមសម័យប្រវត្តិសាស្រ្ត ប្រជាជន ហ្វូណនរស់នៅប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅក្នុងភូមិ តាមបណ្តោយទន្លេមេគង្គ និង​នៅតាមបណ្តោយទន្លេសាប ។ ចរាចរណ៍ និង ទំនាក់ទំនង គឺភាគ ច្រើនតាមផ្លូវទឹក​តាមដងទន្លេរទន្លេ និង ទន្លេដីសណ្តរ​ របស់ខ្លូន ។ វាជាតំនប់ធម្មជាតិ សម្រាប់អភិ វឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ប្រាស្រ័យលើការនេសាទ និងការធ្វើស្រែចំការ ។ មានភស្តុតាង មួយចបានបង្ហាញ​ ថា សេដ្ឋកិច្ចហ្វូណនពឹងផ្អែកទៅលើស្រូវ ដ៏លើសលប់ ដែលផលិតបានដោយការពង្រីកប្រព័ន្ធធា រាស្រ្ត ។ នាវាពាណិជ្ជកម្ម ផងបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅសម័យនោះផងដែរ ។ ភស្តុតាងដែល គូរឲ្យជឿ​នោះ  គឺ កំពង់ផែ សំខាន់របស់ខ្មែរ គឺ អូកែវ ( ឥឡូវស្ថិតនៅមួយផ្នែកនៃប្រទេសវៀត​ ណាម ដែលធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយ រ៉ូម ឥណ្ឌា និង​ប្រទេសក្រិច ។

          នៅសតវត្សទី៥ រដ្ឋបានតំបន់ទំនាបទន្លេមេគង្គ និង ដីជុំវិញបឹង ទន្លេសាប ។ វាបានបង្គាប់ ឲ្យយក សួយសាអាករ ពីរដ្ឋតូចៗ​នៅតំបន់ភាគខាងជើងកម្ពុជា ខាងត្បូងឡាវ ខាងជើងមួយផ្នែក នៃជ្រោយមាឡេយូ ។ អរិធម៌ឥណ្ឌាបាន​រីកចម្រើន ដោយការ​បង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយឧបទ្វីប តាមរយៈការធ្វើដំណើរនៃពាណិជ្ជករ ការទូត និង ការរៀនរបស់ពួកព្រាហ្ម ។​​

          នៅចុងបញ្ជប់សតវត្សទី៥ ការក៏ទទូលយកនោះគឺឥណ្ឌា ។​បែបបទតុលាការ និង​សំណង់ នយោបាយគឺតាមបែបឥណ្ខា ។​ ភាសាសំស្រ្តឹត គឺប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលាយ ច្បាប់នៃ Manu ការចោទ ប្រកាន់គឺត្រូវបានប្រើប្រាស់ ហើយ អក្ខរក្រម អាស្រ័យលើការសរសេតាមប្រព័ន្ធឥណ្ឌា ដែលបានណែនាំ ។​ ចាប់តាំងពីដើមសតវត្សទី៦ សង្រ្គាមស៊ីវិល និង ការធ្លាក់ចុះនៃស្ថានភាពរាជ វង្សហ្វូណន បានធ្វើឲ្យហ្វូណនងាយនិង ធ្លាក់ជាចំនីពីការកលុកលុយដោយសត្រូវជិតខាង ។​ ចុងបញ្ចប់សតវត្សទី៧ ប្រទេសជិតខាងនៅ ខាងជើង ជាព្រះរាជាណាចក្រចេឡា បានដាក់ ហ្វូណនជាចំនុះ ។ 

2.1.3  ការបានជោគជ័យដោយប្រទេសចេនឡា

          ប្រជាជនចេនឡាគឺជាខ្មែរ។ម្ដងៗពួកគេបាន អូសបណ្លាយបីសវត្សនៃការច្បាំងដណើម។ ពួកគេបានបង្រាបឡាវកណ្ដាល និងឡាវខាងលើដែលជា ចំណែកនៃឧបស័ម្ពដី សណ្ដរទនេ្ល មេគង្គ ហើយបានយក ភាគខាងលិចកម្ពុជានិងខាងត្បូងថៃស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រង។

          គ្រួសារព្រះមហាក្សត្រចេឡា​បានរៀបអភិសេកជាមួយព្រះមហាក្សត្រនគរហ្វូណន និង ជាទូទៅបានថែរក្សានយោបាយដើម សង្គម និង​សាសនា នៃនគរហ្វូណន ។ នៅសតវត្សទី ៨ជម្លោះ ផ្ទៃក្នុងរបស់ចេឡា ជាលទ្ធផល បានបែងចែកជាបដិបក្ស រវាងចេឡា ខាងត្បូង​និង​​ ចេនឡាខាង ជើង​ ។ បើយោងតាមពង្សាវតាដែល សរសេរដោយជន​ជាតិចិន ពីរផ្នែកនោះគឺ ចេនឡាដីគោក និង ចេនឡាទឹកលិច ។ ចេនឡាដីគោកមាន ទំនាក់ទំនង និងការ ពង្រីកស្ថេរភាព របស់ខ្លួន​ ប៉ុន្តែ ចេនឡាដីទឹកវិញនៅតែអូសបន្លាយ ភាពវឹកវរ ។

          នៅពេលនោះដែលចេនឡា​ទឹក  ជាមុខសញ្ញានៃការវាយប្រហារពីចោរសមុទ្រជ្វា កោះសូមា ត្រា និង ជ្រោយម៉ាលេយូ ។ នៅដើមសតវត្សទី៩ ចេនឡា ទឹកបានក្លាយជាចំនុះ ព្រះមហាក្សត្រសៃ​លេនដ្រា​ ប្រទេសជា្វ ។ ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រីចេនឡាទឹក ត្រូវបានចូលទីវង្គត់ នូវប្រហែលជាឆ្នាំ ៧៩០ ដោយព្រះរាជាវប្រទេសជ្វា ដែលព្រះបានធ្វើទារុណ​។ ទីបំផុត អ្នកបានជោគជ័យក្នុងជម្លោះ នោះក្រោយមកត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋខ្មែរតូចមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង នៃដី សណ្តរទន្លេមេគង្គ ។ ការទទូលបានរាជបល្ល័ង្ក គឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ ( ៨០២- ៨៥០ ) បានរំដោះប្រជារាស្រ្តខ្មែរពីការគ្រប់គ្រងរបស់​ជា្វ និង បានបង្រួបបង្រួមជាតិ ។

          ២-១-៤ សម័យអង្គរ

          សម័យអង្គរ ឬ អាណាចក្រខ្មែរ ចាប់តាំងពីដើមសតវត្សទី៩ ដល់ដើមសតវត្សទី១៥ ។ នៅក្នុង​ លក្ខ័ណស្នាដៃវប្បធម៌ និង ឥទ្ធិពលនយោបាយ នេះជាភាពដ៏ភ្លឺថ្លា នៃអរិយធម៌ខ្មែរ ។ ទីក្រុង ដល់ទំនើប​ អស្ទារ្យ នៃតំបន់អង្គរ មានទីតាំង ជិតទីក្រុងទំនើបខេត្តសៀមរាប វាជាវិមានដ៏អស្ទារ្យ នៃការជោគជ័យរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ (ព្រឹត្តិការណ៍ ខ្មែរប្រហមដែលបាន មើលាប្រវត្តិសាស្រ្ត  ពីអតីតការ និង ប្រពៃណីរបស់ខ្លួនជាសត្រូវ បានយកបែបបទបា្រសាទ អង្គរវត្តធ្វើជាទង់ជាតិនៃ     របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ) ។ រឿងសំខាន់ស្រដៀងគ្នាមួយទៀតនោះ គឺាបានរកឃើញ នៅក្នុង PRK ។ រាជាណាចក្រ បានរកឃើញ ដោយជ័យវរ្ម័ន ទី២ បាន ផ្តល់ឈ្មោះ ថា កម្ពុជាសម័យទំនើប  ឬ កម្ពុជា ។ នៅដើមសតវត្សទី៩ វាត្រូវបានស្គាល់ថា កម្ពុជា ជាឈ្មោះដើមនៃភាគខាងជើងរដ្ឋ ឥណ្ខាពីការ បង្កើតទម្រង់ត្រូវបានយកតាម ។ ប្រហែលជាមានគំលាតរវាងខ្លួនព្រះជាមួយ និងប្រជា ជនជ្វា  ។ ជ័យវរ្ម័នទី ២​ បានដោះស្រាយ ទន្លេសាបភាគខាងត្បូង​ ។ ព្រះអង្គបានសាងសង់ ទីក្រុងជាច្រើន មុខ និង កសាង ហរិហរាល័យ ជិតនិង តំបន់អង្គរ ត្រូវបាន ក៏សាង ។

ឥន្រ្ទវរ្ម័នទី ១ ( ៨៧៧-៨៨៧ ) បានពន្យាពេលឲ្យខ្មែរ ឆ្ងាយពីការគ្រប់គ្រងរបស់ Korat Plaatean នៅ ក្នុងប្រទេសថៃ ហើយព្រះអង្គបានបញ្ជាឲ្យសាងសង់​បារាយណ៍ធំៗ នៅ ភាគខាងជើងទីក្រុងដើម្បី បញ្ចូលស្រែ ។ បុត្រព្រះអង្គ​យសោវរ្ម័ន ទី១ ( ៨៨៩ - ៩០០) បានសាងសង់បារាយណ៍ភាគខាងលិច ជាភស្តុតាងមានដល់សព្វថ្ងៃ ។ តំបន់របស់វា គឺ មានបណ្តោយប្រវែងជាង ៦ គីឡូម៉ែត និងទទឹង ១,៦ គីឡូម៉ែត ។ ប្រព័ន្ឋប្រឡាយ​ និង ការសាងសង់បារាយណ៍ ស្ថិតគ្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះ បាទជ័យវរ្ម័នទី១ និង ជ័យជំនះរបស់ព្រះអង្គ គឺជវិធីសាស្រ្តក្នុងការរីកចម្រើន របស់កម្ពុជាអស់រយៈពេលកន្លះសហស្សវត្ស​ ។ ភាពងាយស្រួលខាងកសិកម្មគឺអាស្រ័យលើ អាកាសធាតុខ្យល់មូលសង់ ដែលបង្កើតបានជា “ បដិវត្តន៍បៃតង” ដែលធ្វើឲ្យប្រទេសទទូលបានទិន្ន​ ផលស្រូវ យ៉ាងលើសលប់ ។ ឧបសគ្ករបស់កម្ពុជាកំឡុងសតវត្សទី ១៣ និង ទី១៤ មានការធ្លាក់ចុះ ខាងប្រព័ន្ធ ធារាសាស្រ្ត ។ មានការវាយប្រហារពីប្រទេសថៃ​ និង ប្រទេសដទៃៗទៀត និង ជម្លោះ ផ្ទៃក្នុងបណ្តាលមកពី រាជវង្សានុវង្ស ប្រកួតប្រជែង និង​ បង្វែរមនុស្សមិនឲ្យថែរក្សា និងខ្វះការជួសជុល ។

          សូរិយវរ្ម័នទី ២ ( ១១១៣- ១១៥០) ជាព្រះមហាក្សត្រដ៏ល្បីល្បាញមួយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹក ដី របស់ព្រះអង្គ បានជោគជ័យក្នុងការធ្វើសង្រ្គាគ ប្រឆាំង និង ចំប៉ានិង​វៀតណាមកណ្តាល ជារាជា ណាចក្រ ណាមវៀត នៅខាងជើងវៀតណាម​ ហើយ នយោបាយដ៏តូចមួយរបស់ មន ក៏ដូចជាភាគខាងលិចទន្លេ អ៊ីរាវ៉ាឌី ប្រទេសភូមា ។ ព្រះអង្គបានដាក់ជាចំនុះនៃពូកថៃ ដែលធ្វើ ចំណាកស្រុកចូលអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ពីតំបន់ យូណាម ភាគខាងត្បូង ប្រទេសចិន ហើយ បានបង្កើត ស្នាដៃរហូតដល់ ជ្រោយម៉ាលេយូ ។ ការទទូលបានជោគជ័យដ៏ មហាធំធេងមួយ ទៀតនោះ គឺព្រះ អង្គ បាន ស្ថាបនាទីក្រុងអង្គរ បានរួចរាល់ ។ ដែលគេចាត់ទុក ថាជាមហាគ្រិះដ៏ធំលើលោក ។ អង្គរ វត្ត គេចាត់ទុកថាជាស្ថាបត្យកម្ម ដ៏អស្ចារ្យតែមួយគត់នៅអាស៊ី ។ រជ្ជកាលព្រះបាទសូរិវរ្ម័នទី ២ គឺមាន រយៈពេល ៣០ ឆ្នាំ​នៃចលនា ខ្លំាងក្លារបស់ព្រះអង្គ និង ការលុកលុយដោយ ចាម ដែលបានបំផ្លាញ ទីក្រុងអង្គរ ក្នុងឆ្នាំ ១១៧៧ ។

          ទីបំផុតចាមក៏ត្រូវចាកចេញដោយការច្បាំងដណ្តើមដោយព្រះបាទេជ័យវរ្ម័នទី ៧ (១១៨១ - ១២១២ )​ បានបង្ហាញនូវកិត្យានុភាពកម្ពុជា ។ ខុសប្លែកពីព្រះមហាក្សត្រមុន ៗ ។ ដែលគោរពវប្ប ធម៌ និង លទ្ធិហិណ្ឌូ គឺ ស្តេចជាព្រះ ជ័យវរ្ម័នទី ៧ គឺជាអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធ​សាសនា មហាយាន ។ គេចាត់ទុកព្រះអង្គ ថាជាពោធិសត្វ ។ ព្រះអង្គ មានភាពមមាញឹក ក្នុងការដឹកជញ្ជូនកសាងដែលក្នុង នោះរួមមាន ប្រាសាទ អង្គរធំ និង បាយ័ន ។ ប្រាសាទដ៏អស្ចារ្យ នោះគឺកំពូលថ្មមានមុខព្រហ្ម ២១៦ ដែលប្រាសាទ ដ៏ច្រើនមាន ព្រះភក្កិ ព្រះពុទ្ធ ព្រះទេវ និង ព្រះមហាក្សត្រ​ ។

          ព្រះអង្គបានកសាងផងដែលនូវ សាលាឆទាន ២០០ ខ្នង និង មន្ទីរពេទ្យ ផងដែលក្នុង សម័យព្រះអង្គ ។ ដូចជាចក្រភពរ៉ូម ផងដែល ព្រះអង្គថែរក្សានូវប្រព័ន្ធផ្លូវ រវាងទីក្រុង ព្រះអង្គ ទីរូមខេត្តផ្សេងៗ ទៀត ។ ដោយយោងតាមលោក George Coedés. “ គ្មាន ព្រះមហាក្សត្រអង្គណា អាចដឹកជញ្ជូនច្មបានច្រើន ដូចនេះឡើយ “។ ទោះជាយ៉ាងណា ការទទូលរងផលប៉ះ ពាល់ គុណ ភាព ដោយទំហំ និង ការសាងសង់ឆាប់រហ័សពេក វាបានបង្ហាញឲ្យ ឃើញថាមាន ភាពទ្រុឌទ្រោម នៅលើសំណង់បាយ័ន ។

          ការបង្ហាញឲ្យឃើញសំណង់សម័យ អង្គរគឺវាមិនខុស អ្វីអំពីអ្វីដែលយើងឃើញសព្វថ្ងៃនោះ​ ទេ​ ។ សម្រាប់សំណង់ដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ គឺមិនប្រើប្រាស់សម្រាប់សមាជិកគ្រួសាររាជវង្ស ។​ គឺភាគច្រើន គឺពូកគេ ផ្តោតលើសាសនា ហិណ្ឌូ និង ព្រះពុទ្ធ ដែលប្រារព្ធ លើទេវតា ឬ ពោធិសត្វ នៃព្រះរាជា និង គ្រួសាររបស់ព្រះអង្គ ។​ Coedés  បានអះអាងថា​ប្រាសាទ​ មានមុខងារ ពីរទាំងប្រា សាទ និង ផ្លូវ ។ ទំហំប្រាសាទបានឆ្លុះបញ្ចាំង លើសំណង់លិទ្ធិហិណ្ឌូជាសកល ។ សម្រាប់ ឧទាហរណ៍ កំពូល ៥ ចំកណ្តាលអង្គរវត្តតំណាងឲ្យភ្នំ សុមេរុ​ ជាចំនុចកណ្តាលនៃពិភពលោក  ជញ្ជាំងខាងក្រៅតំណាងឲ្យភ្នំដែលព័ទ្ធជំវិញពិភពលោក ។ ហើយស្នាមភ្លោះ ពិពណ៌នាអំពីចក្រវាឡ នៃមហាសមុទ្រ ។ ដូចជាមហាគ្រិះបូរាណដទៃទៀតដែល តំបន់មានអង្គប្រើដើម្បីផ្ទុកធនធាន​បំរុង ដ៏ទៃ ទៀតនិង ជាកន្លែងសម្រាប់អ្នកមានចំណេះដឹងខ្ពស់ ពលករជំនាញ និងជ្រោកក្រោមម្លប់ព្រះមហាក្សត្រ ។

          សម័យអង្គរ គឺមានឋានានុក្រម ម៉ត់ចត់ ។ ព្រះមហាក្សត្រ ចាត់ទុកជាអាទិទេព ទាំងទឹក ដី  និង មុខងារ របស់ ព្រះអង្គ។ ទាំងអ្នកក្រោមការ គ្រប់គ្រង និង រាជរង្ស សានុវង្ស គឺត្រូវ បានបួសជា ព្រហ្ម និង ឋានផ្លូវ ការ តូចតាច ដែល​ មានចំនួន ប្រមាណជា ៤០០ឋ​នាក់ សតវត្ស ទី១០ ។ ក្រោយមកគឺមនុស្សសាមញ្ញដែលមានភារកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ។ មានឋានៈជាទាសភាព ជាច្រើន ដែល កសាងវិមាន ។​

          បន្ទាប់ពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័ន ទី៧​ ចូលទីវង្គត់មក​ កម្ពុជាបានឲ្យ ដឹងថា គឺបែកបាក់គ្នា អូស

បន្លាយពេលយ៉ាងយូរ ។ ប្រទេសថៃគឺនៅតែគំរាម កំហែងទៅលើព្រំដែនខាងលិច ។ ការរីកលូតលាស់ខាងព្រះពុទ្ធថេរៈវេទ ដែលនំាចូលកម្ពុជាពីប្រទេសស្រី លង្ការ តាមរាជាណាចក្រ មន  មានការប្រកួតប្រជែង ជាមួយសាសនា ហិណ្ឌូ។    ការបញ្ចុះបញ្ចូល តាមកម្ម និង ការ សង្គ្រោះ  នៃបុគ្គលខ្លួនឯងតាមរយៈ ការខំប្រឹងដោយខ្លួន គាត់ រឺ នាង ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា ថេរៈវេទ មិនមែន យកពាក្យប្រដៅទៅគ្រប់គ្រង សង្គមដោយឲ្យមានព្រះមហាក្សត្រ បង្កើតទាសករ ហើយរក្សាទុកនោះទេ​ ។

          ក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៣ ទាហ៊ាន ថៃកាន់កាប់អង្គរ ។ វាគ្រប់គ្រងខ្មែរ ប៉ុន្តែសង្រ្គាម នៅតែមាន ហើយ ទីក្រុង ជារបស់គេអស់ជាច្រើចឆ្មាំ ។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះដែល ព្រំប្រទល់ដែនខាងជើង នៃព្រំដែន ឡាវសព្វថ្ងៃ ត្រូវបានបាត់ទៅរាជាណាចក្រឡាវ នៃព្រះអង្គ ឡាន់ ស្សាំង ។ក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ ថៃកាន់កាប់អង្គរ ធំ ។ ក្រោយមក តំបន់ អង្គរ មិនបានដាក់បញ្ជូលជាទីក្រុងស្ថេចនោះឡើយ ។ លើក លែងតែក្នុងសម័យចុងក្រោយនៃ ១/៣ នៃសតវត្សទី១៦ ។

          ២-២ កម្ពុជាសម័យខ្មៅងងឹត

          ២-២-១ កម្ពុជាតស៊ូដើម្បីរស់ ១៤៣២-១៨៨៧

          ជាងបួនសតវត្សកន្លង ទៅ ពីការបះបោរក្រុងអង្គរនៅកំឡុងពាក់កណ្តាលសតវត្សទី ១៥ ដើម្បី​បង្កើតឲ្យមានការការពារពីបារំាង ក្នុង ឆ្នាំ ១៨៦៣ គឺជាការសម្រេចដោយអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តថា កម្ពុជា នៅក្នុង​”ភាពខ្មៅងងឹត” ជាសម័យ ដែលរាំងស្ទះទាំងសេដ្ឋកិច្ចសង្គម និងវប្បធម៌ ដែលកិច្ចការ ផ្ទែក្នុងរបស់កម្ពុជាស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រង ពីប្រទេសជិតខាង ថៃ និងវៀតណាម ។ នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី៩​ កម្ពុជាបានក្លាយជាការបង្ខំពីអំណាចឈ្លានពាន ពីថៃ និងវៀតណាម ។ ហើយប្រហែលជា និង បានទៅអ្នកណាមួយប្រសិនបើប្រទេសបារំាងមិនមក ដាក់អាណានិគម លើកម្ពុជា ទេនោះ ។

          ការបន្លាចជាតិសាសន៍ និងវប្បធម៌ បំផ្លាញ នៅតែមាន ស្ថិតនៅក្នុងសន្តានចិត្តប្រជាជន កម្ពុជា និង ធ្វើការពន្យល់ឲ្យបាន ទូលាយ ពីពួកជាតិនិយម និងការរើសអើង បច្ចេកទេស នៃពួកខ្មែរ ក្រហម ក្នុង កំឡុង ឆ្នាំ ១៩៧០ ។ ការបង្កើត នូវ របបកសាធារណរដ្ឋកម្ពុជា​ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៩    វៀតណាមជារដ្ឋរណបនៃការគ្រប់គ្រង កាន់តែមានការឈ្លានពានទៅៗ ហើយបានគ្រប់គ្រង នៅសតវត្សទី១៧ ។

          ការបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង និងការឈ្លានពានពីបរទេសបង្កឱ្យមានវិនាសសកម្ម ជាក់ស្តែង

នៅក្នុងសតវត្សទី១៥មានភាពធ្ងន់ធ្ងរជាងសម័យខ្មែរក្រហមកាន់អំនាចទៀត។ បន្ទាប់ពីសម័យ

អង្គរធ្លាក់ចុះទឹកដីប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានបោះបង់ចោលតំបន់ភាគខាងជើងបឹងទន្លេសាប

មិនដែលត្រលប់មកវិញ លើកលែងតែមួយរយៈពេលខ្លីនៅចុងសតវត្សទី១៦។ ប៉ុន្តែនៅសម័យ

នោះការនិយមកសាងបានផ្អាក់ ហើយជំនឿចាស់បុរាណដូចជាពុទ្ធសាសនាមហាយាននិង

សាសនាហិណ្ឌូត្រូវបានជ្រៀតជ្រែកដោយពុទ្ធសាសនាហិនយាន​ ហើយប្រជាជនកម្ពុជាបាន

កាន់ទៅជាសាសនា និងវប្បធម៌ទាំងអស់ស្រដៀងនឹងដូចជាប្រជាជនថៃដែរ។ទោះបីជាយ៉ាង

ណាក៏ដោយភាពស្រដៀងគ្នានេះមិនអាចការពារបានដោយសារតែមានសង្រ្គាមរវាងអាណាចក្រទាំងពីរ។ អំឡុងពេលសតវត្សទី១៦កងទ័រប្រជាជនកម្ពុជា បានវាយលុកទៅលើប្រទេសថៃនិងភូមា ហើយបានឈ្លានពានទៅលើអាណាចក្រថៃជាច្រើនលើកច្រើនសារ។

 អំឡុងពេលបោះបង់ទីក្រុងអង្គរ ខ្មែរយើងបានបង្កើតទី ក្រុងមួយដែលបច្ចុប្បន្នឈ្មោះថា ទីក្រុងភ្នំពេញដែលមានចំងាយរាប់រយគីឡូម៉ែតពីអង្គរនៅទិស ខាងត្បូងឆៀងខាងកើត។ តំបន់ ពោរពេញទៅ ដោយឥទ្ធិពលនេះស្ថិតនៅចន្លោះទន្លេមេគ្គង ​ និងទន្លេសាប។ ​ដូចនេះវា គ្រប់គ្រង ទន្លេ ពាណិជ្ជកម្មរបស់បេះដូងខ្មែរ  និងអាណាចក្រឡាវ ព្រមទាំងអាចធ្វើ​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​ដំណើរ តាម ដីសណ្ដរទន្លេមេគ្គងបានផងដែរ។ ​ហើយពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិនេះអាចបញ្ជូន ហើយតភ្ជាប់ពីឆ្មេរ សមុទ្រចិនសមុទ្រចិនខាងត្បូង  និងមហាសមុទ្រឥណ្ឌាបាន។

          រដ្ឋឬ សង្គមថ្មីមួយនេះគឺបានលេចចេញឱ្យមានទំនាក់ទំនង   ទៅខាងក្រៅពិភពលោក និង

អ្នក ជំនាន់មុនពឹងផ្អែកច្រើនទៅលើពាណិជ្ជកម្មតាមផ្លូវ ទឹកដែលបានទទួលប្រាក់កំរៃច្រើនជាង ពាណិជ្ជកម្មតាមផ្លូវគោក។ ការរីកចំរើនខាងពាណិជ្ជកម្មតាមផ្លូវទឹកជាមួយចិន នៅក្នុងកំឡុងពេល  រជ្ជការស្តេចមីង (១៣៦៨-១៦៤៤)ដែលផ្ដល់ឱ្យមានបា្រក់កំរៃដល់ប្រជាជនកម្ពុជាហើយមានការ គ្រប់  គ្រងនិងត្រួតពិនិត្យជំនួញផ្ដាច់មុខដោយរាជវង្សកម្ពុជា។ នៅក្នុងសតវត្សទី១៦ភូមិភាគ អឺរ៉ុបបាន ធ្វើការបង្ហាញខ្លួនខាងផ្នែកជំនួញផងដែរ។

 ព្រះបាទអង្គចានបានសោយរាជនៅក្នុងឆ្នាំ (១៥៦១-១៥៦៦) ព្រះអង្គគឺជាព្រះ មហាក្សត្រ ខ្មែរ ដ៏ឆ្នើមមួយអង្គនៅសម័យក្រោយអង្គរព្រះអង្គបាន ផ្លាស់ប្ដូរពីទីក្រុងភំ្នពេញទៅលង្វែក ហើយ មាន ជនជាតិព័រទុយហ្គ័ល និងជនជាតិអេស្បាញ បាន ធ្វើការ ត្រួតត្រា និងតាំងទី លំនៅ មាត់ ច្រាំង ទន្លេសាបវាជាទន្លេមួយនៅទិសខាងជើងនៃទីក្រុង ភ្នំពេញហើយជា កន្លែងដែល មានទ្រព្យ សម្បត្ដិ ដ៏អស្ចារ្យ។

ផលិតផលនាំចូលរួមមានត្បូងថ្ម  លោហធាតុ សូត្រ​ និងកម្បាស​ ធូប ម្រ័ក្សណ៍ ខ្មុក​ សត្វចិញ្ចឹម(សត្វដំរី) រមាស​ (ប្រជាជនចិនឪ្យតម្លៃទៅលើឪសថ កម្លាំងដែល កម្រឃើញ)។ នៅចុងសតវត្សទី១៦​ និងដើមសតវត្សទី១៧  នៅសម័យលង្វែក ការធ្វើជំនួញ មានភាពរីក ចំរើន មាន ទាក់ទងគ្នាជាមួយប្រទេសចំណុះ  រួមមាន ជនជាតិចិន​ ឥណ្ឌូនេស៊ី ជប៉ុន អារ៉ាប់ អេ ស្បាញ  និងជនជាតិ ព័រទុយហ្គ័ល បន្ទាប់មកនៅចុងសតវត្សនោះគេឃើញមានជនជាតិ អង់គ្លេស​ និង ហុង ឡង់ចូលរួមដែរ។

ដោយសារអ្នកតំណាងជាជនជាតិនិយមទាំងនេះ ជាចោរប្លន់តាមសមុទ្រ អ្នកផ្សងព្រេង ឈ្មួញនេះជាសម័យកាល សកលលោកនិយមដ៏ពិសពុល ហើយមានការគាប សង្កត់យ៉ាងខ្លាំង ពី ថៃ ដូចនេះ ព្រះបាទសិតថា (១៥៧៦-១៥៩៤) ព្រះអង្គបាន ជួល ពួក ទាហ៊ាន ស៊ីឈ្មួលមាន ជន ជាតិ ព័រទុយហ្គ័ល  និងអេស្បាញធ្វើជាអង្គរក្សា ផ្ទាល់ខ្លួន របស់ ព្រះអង្គនិង នៅក្នុង១៥៩៣ ព្រះអង្គ បាន សូមឪ្យអេស្បាញនិងចៅហ្វាល ខេត្តហ្វីលីពីនដើមី្បជួយឪ្យឧត្ថម។    មហាក្សត្រខ្មែរបានធ្វើការ

បរិវត្ត គ្រិស្ពសាសនា ពេលនោះអេស្បាញបានបញ្ជេតប្រទេសកម្ពុជាបានជោគជ័យរួចមកបង្កើត បានរដ្ឋក្នុងអាណាព្យាបាល ចៅហ្វាយខេត្តបានបញ្ជូនទាហាន១២០នាក់ ប៉ុន្តែតំបន់លង្វែកធ្លាក់ ចូល ក្នុងដៃថៃតាំងពីពួកគេមកដល់។

 ប្រជាជនអេស្បាញមើលឃើញតែផលប្រយោជន៍របស់កូនប្រុសស្ដេច Sattha សោយ រាជ្យ ក្នុង ឆ្នាំ១៥៩៧ធ្វើឱ្យមានការច្របូកច្របល់យ៉ាងខ្លាំង  ហើយសងឹ្ឈមថាប្រជាជន អេស្បាញ រុញ ច្រាន អនិស្សរភាព យ៉ាងណាក៏ដោយការធ្វើសង្គ្រាមទាហាន ស៊ីឈ្នួលអេស្បាញ បានស ម្លាប់ រង្គាលរបស់ជនជាតិSpaniards និងធ្វើការខូចខាត់ ហើយ មានភាព អាថ៌កំបាំង ដូចជា អស់រយៈ ពេល ២ឆ្នាំ។ ចាប់ពីប្រទេសថៃបានទទួលឯករាជ្យហើយបានកំណត់ដោយកម្មវាសនា លើប្រទេស កម្ពុជា ការវាយជាមួយគ្នានៅសម័យលង្វែកក្នុង១៥៩៤។ ក្រោយមកប្រទេសថៃបាននាំទាហាន ចៅហ្វាយខេត្តមកនៅទីក្រុងនេះហើយកម្រិតដឹកនាំនយោបាយ ក្រៅប្រទេសមានការបញ្ជាឱ្យ គេ បង្កើត ព្រះរាជាណាចក្រច្រើនពេកសម្រាប់ពេលដំបូងគេនោះ។  ពិពណ៌នាអំពី ប្រវត្តិកម្ពុជា វិញ ធ្លាប់ ធ្លាក់ សម័យលង្វែក ប្រទេសជាតិ ឫគ្រប់ទិសទីទាំងអស់មានភាពមហន្តរាយយ៉ាងខ្លាំង។

2. ការគ្របសង្កត់ពីប្រជាជនថៃនិងវៀតណាម

     ជាក់ស្ដែងការធ្វើ  ​​​​​  សង្រ្គាមដណ្តើមយកអង្គរវត្ដ អស់រយៈ ពេលជាង៣សតវត្សន៍ និង មុនពាក់

កណ្ដាល សតវត្សន៍ប្រទេសថៃបានបដិសេធអំពីរឿងជោគវាសនារបស់កម្ពុជាហើយការចាប់  ផ្ដើម

មាន ការទាក់ទងនៅសម័យលង្វែកនោះ។ ពួកអ្នកធ្វើសង្រ្គាមថៃបានធ្វើការពិចារណាសម្រាប់ ការ បដិសេធហើយពួកគេបានធ្វើលូបង្ហូរទឹកហើយឱ្យបង់ពន្ធសម្រាប់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ នៅតាម ព្រំប្រ ទល់ ខ្មែរជិតមួយពាន់នាក់រួមមាន អ្នកធ្វើស្រែចំការ សិល្បៈករ អ្នកបា្រជ្ញ និងសមាជិក  អ្នកកាន់ពុទ្ធ

សាសនា បព្វជិតត្រឡប់ក្រោយមកទើបមានរាជធានីAyutthayaរបស់ ពួកគេ។

 នេះជាអ្នកកាន់សាសនា ធម្មតាក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តអាស៊ីបូព៌ាមនុស្សពិការកម្ពុជាមាន

ការប៉ិនប្រសប់ទារបានមករបស់មនុស្សជំនាន់មុនមានភាពធ្នើមដូចគ្នា។ រាជធានីថ្មីរបស់ខ្មែរ

បានបង្កើតនៅអ៊ូឌុងខាងត្បូងលង្វែកនោះ ។ ពួកអ្នកធ្វើសង្រ្គាមថៃបានធ្វើការពិចារណា សម្រាប់ ការបដិសេធ ហើយពួកគេបានធ្វើលូបង្ហូរទឹក ហើយឲ្យ បង់ពន្ធសម្រាប់ឲ្យ ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមព្រំ ប្រទល់ខ្មែរជិត មួយពាន់នាក់​ រួមមានអ្នកធ្វើស្រែចំការ សិល្បៈ ករ អ្នកបា្រជ្ញ និង​សមាជិកកាន់សាស​នា បព្វជិត ត្រឡប់ក្រោយមកទើប មានរាជធានី ឰយុធ្យា របស់ពួកគេ ។ នេះជាអ្នក កាន់ព្រះពុទ្ធ សាសនា ធម្មតាក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តអាស៊ីបូព៌ា មនុស្សពិការកម្ពុជាមានការប៉ិនប្រសព្វទារ បានមករបស់មនុស្សជំនាន់មុខៗ មានភាពឆ្នើមដូចគ្នា  ។ រាជធានីថ្មីរបស់ខ្មែរ បានបង្កើតនៅឧត្តុង្គ ខាងត្បូងលង្វែក ប៉ុន្តែស្តេចមានស្តេចតែមួយបានរួចជីវិត ហើយប្រទេសចំនុះបានចូលឲ្យមានតម្លៃ​ទៅលើទំនាក់ទំនង ជាមួយថៃ និង វៀតណាម ។ តាមធម្មតាការនិយាយស្តីរបស់ប្រជាជនថៃនឹង ប្រជាជនខ្មែរ​ “ឪពុក” និង វៀតណាមថា “ ម្តាយ” ។

នៅចុងសតវត្សទី១៥ ប្រជាជនវៀតណាម អ្នកណាក៏ដោយ ក៏មានភាពខុសគ្នា ពីមនុស្សពាស៊ីបូព៌ា ឯទៀត ហើយមានវប្បធម៌ និង អរិយធម៌ ទាំងអស់ធ្វើតាម បែបប្រទេសចិន ។ សម័យ មួយព្រះរាជាណាចក្រចំប៉ា វាយដល់ត្រង់ពាក់កណ្តាលប្រទេសវៀតណាម​ ហើយប្រជាជនចាមមានតែជិតមួយពាន់អ្នក ប៉ុណ្ណោះ មានទឹកដីដោយខ្លូនឯង ។ នៅដើមសតវត្ស​ទី ១៧ ប្រជាជនមានដល់់ ដីសណ្តរទន្លេមេគង្គ មានមនុស្សដែលរស់នៅទីនោះដោយប្រជាជនខ្មែរ ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៦២០ ព្រះបាទ ជ័យ ចេត្ថា២ ( ១៦១៨ - ១៦២៨)  បានរៀបការជាមួយកូនស្រី សៃ វុង ដែលជាកូនស្រី ម្នាក់ក្នុងចំណោមរាជវង្ស  ញូយិន ( ១៥៥៨​ ១៧៧៨) ដែលបានរៀបចំឡើង ឲ្យប្រទេស វៀតណាមខាងកើតនៅ សម័យ ដំបូង បំផុត នៃការស្ថាបនា ក្រុមរាជវង្ស Le (១៤២៨ -១៧៧៨) ។

៣ឆ្នាំ ក្រោយមកព្រះបាទ ជ័យ ចេត្ថា ២ បានអនុញ្ញាត ឲ្យប្រជាជន វៀតណាម ចូល រស់ នៅក្នុងព្រៃនគរ ហើយ ឥឡូវ ក្លាយជាទីក្រុង ហូជីមីញ (រហូត ដល់ ១៩៧៥ សាយហ្គន ) ។ នៅចុង សតវត្ស ទី ​១៧ វៀតណាមបានធ្វើការគ្រប់គ្រង តំបន់ ខាងក្រោមនៃប្រទេសកម្ពុជា ហើយបាន បញ្ជា ឲ្យកាត់ច្រកចេញចូល ដើម្បីពាណិជ្ជកម្មជាមួយពិភពលោកខាង ក្រៅតាមសមុទ្រ ។ នៅ ចន្លោះ សតវត្សទី១៧ និង ទី១៨ ការប្រកបរបររបស់ប្រជាជនកម្ពុជាមានភាពវេទនាយ៉ាងខ្លាំងដោយ សារមានការត្រួតត្រា ឬ មានការដេញ រំខានពីក្នុង និង​ ខាងក្រៅ ប្រទេស ។ វៀតណាម បាន មាន ការជាប់ទាក់ទងទៅនឹងសង្រ្គាម យ៉ាងយួរដល់ឆ្នាំ ១៦៤៧ ប៉ុន្តែនៅទីបញ្ជប់ ពូកយើង មានភាព ជិតស្និទ្ និងចូលមក យ៉ាងរហ័សមកលើទឹកដី កម្ពុជា ហើយបង្កើតបានជាតំបន់ ធំៗ នៅជិត ដីស ណ្តរ ទន្លេមេគង្គ ។ មួយរយឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត វៀតណាម បានដាក់ជាណានិគម នៅកើដីសណ្តរ​នោះ ហើយ ពូកគេបានបាប ប្រជាជន អ្នកនៅទីនោះ ។នៅចុងសតវត្សី១៨ ពូកគេ បាន ពង្រឹង តំបន់ ​នៅទីនោះ ហើយ បានជាក់ជាសាធារណរដ្ឋសង្គម និយម​សង្គម និយម នៃវៀត ណាមក្នុងឆ្នាំ ១៩៨០ ។

ប្រទេសថៃអាច និងក្លាយជាសម្ព័ន្ធ មួយ ប្រឆាំងវៀតណាម​ដែលឈ្លានពាន ក្នុងសតវត្សទី

១៨ ដែល ខ្លួនគេក៏ជាប់ពាក់ព័ន្ធ ជម្លោះ ថ្មីជាមួយភូមា ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ក្រុង​ឰយុធ្យា ត្រូវបានឡោមព័ទ្ធ និង បំផ្លិចបំផ្លាញ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយប្រទេសថៃត្រឡប់មកភាពដើម យ៉ាងឆាប់រហ័ស​និង បានត្រួតត្រាកម្ពុជាផងដែល ។ ព្រះបាទ អង្គ អេង ( ១៧៧៩ - ១៧៩៦ ) បានភាសខ្លូន ទៅប្រទេសថៃហើយ ពួកទាហ៊ាន ថៃលើក តំឡើងជាសេ្តច នៅ ឧត្តុង្គ ។ ក្នុងពេលនោះ ដែលជាចំណុះឲ្យស្តេចថៃ បានថ្វាយខេត្តភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជាបាត់ដំបូង និង សៀមរាប ដែលថៃបានជាចំណុះឲ្យស្តេចថៃ ហើយតំបន់ ទាំងនេះ បានស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលថៃ ។

          ជម្លោះ​នៅតែបន្តរវាង​ ប្រទេស​ថៃ និងវៀតណាម ដើម្បីគ្រប់គ្រងកម្ពុជា នៅក្នុងសតវត្សទី១៩ ជាលទ្ធិផលពេលដែលមន្រ្តីវៀតណាម បានធើ្វការតាមរយៈអាយ៉ងខែ្មរ  បានគ្រប់គ្រងតំបន់មួយផ្នែកនៃប្រទេស ហើយមានគោលបំណងដើម្បីបង្ខំប្រជាជនកម្ពុជា ឲ្យគោរពប្រពៃណីវៀតណាម។

          ការប៉ះបោលជាច្រើនដង ប្រឆាំងនិងការគ្រប់គ្រងរបស់វៀតណាម។ បញ្ហាសំខាន់ៗទាំងនេះ ត្រូវបានកើតឡើងនៅឆ្នាំ ១៨៤០-១៨៤១ និងរីករាលដាលពេញផ្ទៃប្រទេស។ ក្រោយការប្រឆំាងអស់រយៈពេល ២ឆ្នាំ កម្ពុជានិង ប្រទេសជិតខាងពីរទៀតឈានដល់កិច្ចព្រម ព្រៀងដែលតំបន់ទាំងនោះស្ថិតក្រោមការចូលរួមពីថៃ និង វៀតណាម នៅខណ​ៈ

ពេលនោះដែល ប្រទេសទាំងពីរ មានព្រះរាជាថ្មី មួយ អង្គ គឺព្រះបាទអង្គ ឌួង (១៨៤៨-១៨៥៩) បានឡើងគ្រងរាជ ហើយ បាននាំឯករាជជួនកម្ពុជា ។

          នៅក្នុងការរំលោភបំពានរបស់ពួកគេលើខ្មែរ ថៃនិង វៀតណាម

          ២-២-៣ ការគ្រប់គ្រងដោយបារាំង

          ចំណាប់អារម្មណ៍របស់បារាំង នៅឥណ្ឌូចិន ក្នុងសតវត្សទី ១៩ បាន ពង្រីក បក្សភាពរបស់​ខ្លួនជាមួយអង់គ្លេសដែលមិនចុះសម្រុងជាមួយ ឥណ្ឌា ហើយមានការប៉ះពាល់ទៅនិង ផ្នែកដី គោក នៃ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ បារាំងចង់បង្កើតពាណិជ្ជកម្មក្នុងតំបន់ដែលថា និង​មិន ប្រើបា្រស់បា្រក់ច្រើន និង កែរដ្ឋវៀតណាម ដែលធ្វើទុកបុកម្នេញ ដើម្បីផ្លាស់ប្តូរសាសនា កាតូលិក សន្តិសុខសង្គមទាំង នោះគឺត្រូវបានធ្វើឡើងដោយ កងកម្លាំងនៃនយោបាយ ក្រៅប្រទេស ។ព្រះអង្គម្ចាស់ ញូ យិន គឺត្រូវបានបដិសេដ ក្នុងការបង្កើតទំនាក់ទំនងការទូត និង ប្រឆំាង​យ៉ាងដាច់ខាត នូវនយោបាយ គ្រិះសាសនា នៃព្រះអង្គម្ចាស់ ហូ ជីមីញ ( ១៨២០-១៨៤១) ស៊ៀ ទ្រី ( ១៨៤១-១៨៤៧) និង ដ្យូ ដាក (១៨៤៨-១៨៨៣) ។  

​            ដំណើរទស្សនាចរជាច្រើនទាក់ទងទៅនិងការទស្សនាធនធានធម្មជាតិ របស់ លោក Heneri Mouhot គឺជាមនុស្សដែលបានមកសិក្សាអំពីវប្បធម៌ខ្មែរ ដំណើរនេះបានធ្វើអោយគាត់រកឃើញថ្មីនូវ​សំណល់ពីការបាក់បែកនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត និងបានបន្តដំណើរទៅតាមទន្លេមេគង្គលើទៅដល់​លួង​ព្រះបាង នៃប្រទេសឡាវ​ ពីឆ្នាំ១៨៥៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៦១ បារាំងបានមើលឃើញនិងមានការ​ចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងទៅលើអាណាចក្រកម្ពុជានៅពេលនោះ​ដោយតម្លៃនៃធនធានទន្លេមេគង្គ​ដូចជាច្រកមួយអាចទៅដល់ប្រទេសចិននៃបណ្តារខេត្តមួយចំនួយភាគខាងត្បូង។ ក្នុងខែសីហាឆ្នាំ ១៨៦៣ ជាឆ្នាំដែលបារាំងបានបញ្ចប់នូវកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយព្រះបាទអង្គឌួង បន្តដល់រាជព្រះបាទ​នរោត្តមឆ្នាំ ១៨៥៩ ដល់ ១៩០៤ ។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានផ្តល់អោយបារាំងគ្រប់គ្រងលើព្រះមហា​ក្សត្រខ្មែរក្នុងនាមជាអាណាព្យាបាល(ពីរដ្ឋាភិបាលបារាំងដែលត្រូវបានគេហៅថា រីស៊ីឌិន បារាំង ក្នុង​ការផ្តោះប្តូរនោះជាការយល់ព្រមអោយបារាំងមានសកម្មភាពរុករកស្រាវជ្រាវផង និងអាចមានសិទ្ធិ​ធ្វើអាជីវកម្មរ៉ែ ធនធានធម្មជាតិ របស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។

            ការអភិសេកគ្រងរាជរបស់ព្រះនរោត្តមក្នុង ឆ្នាំ១៩៨៤ ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាទង្វើរដ៏ឆោត​ល្ងង់មួយពីព្រោះថាកាលនោះកម្ពុជាបានយកបារាំង និងថៃធ្វើជាអធិបតី ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាការ​ប៉ុនប៉ងទម្លាក់ឥទ្ធិពលរបស់បារាំងលើកម្ពុជាពីសំណាក់ថៃមិនបានសម្រេចឡើយ ដោយចុងក្រោយ​ពួកគេទាំងពីរត្រូវ​បានបាត់បង់អំណាចរបស់ខ្លួនបន្តិចម្តងៗមកលើកម្ពុជា ។ ក្នុងឆ្នាំ១៨៦៧ បារាំង​បានធ្វើសន្ធិសញ្ញាសំងាត់មួយជាថៃ ដែលក្នុងសន្ធិសញ្ញានោះបារាំងបានប្រគល់លិខិតកាន់កាប់ខេត្ត​មួយចំនួនរបស់កម្ពុជាទៅឲ្យថៃដូចជា បាត់ដំបង និងសៀមរាបដើម្បីជាការដោះដូរអោយថៃព្រម​បញ្ឈប់ការទាមទារត្រួតត្រាទៅលើខេត្តផ្សេងៗទៀតរបស់កម្ពុជា ។ ការបាត់បង់បណ្តារខេត្តមួយ​ចំនួនផ្នែកពាយព្យនៃប្រទេសជាទុក្ខព្រួយដ៏ធ្ងន់ធ្ងររបស់ព្រះបាទ នរោត្តម ប៉ុន្តែព្រះអង្គធ្លាប់ជំពាក់​គុណបំណាច់របស់បារាំង ក្នុងការបញ្ជូនកម្លាំងទ័ពទៅបង្រាបចលនាប៉ះបោរដែលដឹកនាំដោយ ក្រុម​ញាតិវង្សានុវង្ស (a royal pretender ) ។

​            ឆ្នាំ១៨៨៤ លោកអភិបាលក្រុង Cochinchina នៃប្រទេសបារាំងបានធ្វើដំណើរមកកាន់ទីក្រុង​ភ្នំពេញដើម្បីចូលគាល់ព្រះនរោត្តមក្នុងគោលបំណងពង្រឹងសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីសដែលបានធ្វើការ​សន្យាយ៉ាងច្រើន ក្នុងនោះមានដូចជា បំបាត់ទាសភាព មានស្ថាប័នរដ្ឋជាម្ចាស់លើទឹកដីរបស់ខ្លួន និងការស្នើរសុំបង្កើតទីតាំងប្រចាំការលើគ្រប់ខេត្តក្រុងនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា(ពីបារាំង) ។ បារាំង​បានយកនាវាដែលផ្ទុកដោយកាំភ្លើងមកចតក្នុងទន្លេមុខរាជវាំងជាស្រេចសម្រាប់ទប់ទល់នឹងភាព​ស្ទាក់ស្ទើរនៃការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងនេះរបស់ ព្រះបាទនរោត្តម ។ ទោះបីជាយ៉ាងណា​ក៏ដោយវិរៈជនក្នុងតំបន់នេះបានធ្វើការជំទាស់ជាស្រេចនូវលក្ខខ័ណ្ឌកំណត់នោះ ពិសេសបំផុតនោះ​គឺទាក់ទងទៅនឹងបញ្ហាទាសភាព និងការដែលអោយពួកគេបោះបង់ចោលនូវចលនាតស៊ូប្រឆាំងនា​នាទូទាំងប្រទេសនាកំឡុងពេលនោះ ។ គំនិតនៃការប៉ះបោរប្រឆាំងទាំងអស់នោះត្រូវបានគេបង្រាប​​និងគៀបសង្កត់លែងអោយមាន និងបានចុះកិច្ចសន្យាលើសន្ធិសញ្ញាថានិងបញ្ឈប់ការតស៊ូគ្រប់​ចំនុច​នៅកម្ពុជាត្រូវបានពន្យាពេលកិច្ចប្រតិបត្តិការណ៍ បន្ទាប់ពីព្រះបាទនរោត្តមបានចូលទីវង្គត់​រហូតដល់មានស្តេចថ្មីឡើងគ្រងរាជ ។

២.៣ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ

​            កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យជាឈ្មោះរដ្ឋនៃប្រទេសកម្ពុជា ក្រោមការគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋាភិបាល​ ប៉ុល ពត ព្រមទាំងបក្សពួកខ្មែរក្រហមជាគ្នីគ្នារជាច្រើនទៀត ពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ ។ កំឡុង​ពេលនោះបានបង្ហាញអោយឃើញអំពីការស្លាប់នៃប្រជាជនកម្ពុជារាប់លាន់នាក់ ជាលទ្ធផលបូក​សរុបមួយនៃគោលនយោបាយសំលាប់រង្គាល ការបង្អត់អាហារ និងបង្ខំអោយធ្វើការហួសកម្លាំង ។

២.៣.១ Origin origin

​            ខ្មែរក្រហមជាពួកសកម្មប្រយុទ្ធដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងទប់ទល់ ទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់កង​ទ័ពអាមេរិកជុំវិញហ៊ូជីមិញ ។ ខ្មែរក្រហមបានកម្តើងខ្លួនឯងថាជាក្រុមមនុស្សដែលមានសន្តិភាព និង​ដឹកនាំតម្រង់ទៅរកសន្តិភាពនៃអាស៊ីចុងបូព៌ា និងជាបក្សដែលអាចធ្វើអោយប្រទេសទាំងមូលក្រោក​ឈរវិវត្តន៍ទៅកាន់ចក្រព័ទ្ធផ្នែកបស្ចឹមប្រទេសបាន ។ ពួកគេបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញនៅខែ​មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ។  បន្ទាប់មកពួកគេបានចូលគាល់ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ ប្រកបដោយស្វាមីភក្តិ​បំផុតដល់ព្រះអង្គ ដែលព្រះអង្គជាអ្នកគាំទ្រពួកគេក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងជាមួយលោកសេនាប្រមុខ​លន់ ណុល ។

​២.៣.២ ការជំលៀសដោយបង្ខំ (Forced Evacuation)

            សកម្មភាពទីមួយរបស់បក្សពួកខ្មែរក្រហម គឺបានប្រមូលកៀងគរប្រជាជន និងធ្វើការជំ​លៀសប្រជាជនទាំងអស់ពីប្រជុំជន ឬទីក្រុងទៅទីជនបទ ។ ដោយពួកគេបានប្រាប់ប្រជាជនជាម្ចាស់​ផ្ទះក្នុងទីប្រជុំជនទាំងនោះថា ការជំលៀសចេញពីផ្ទះប្រហែលជាពីរ ឬបីគីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះពីទីក្រុង និងត្រឡប់ចូលក្រុងវិញ បន្ទាប់ពីការជំលៀសពីពីរទៅបីថ្ងៃប៉ុណ្ណោះយ៉ាងយូរ ដូច្នេះមិនចាំបាច់ចាក់​សោរផ្ទះទេ ទុកអោយពួកគេជាអ្នកមើលថែរក្សារហូតដល់ថ្ងៃត្រឡប់មកវិញ ។ មូលហេតុនៃការបង្ខំ​ជំលៀសនេះពីព្រោះថាមានការគំរាមកំហែងពីការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់របស់អាមេរិក ។

​            តាមបណ្តារផ្លូវនានា ដែលចេញទៅក្រៅក្រុងមានការកកស្ទះជាខ្លាំងដោយសារជនភៀសខ្លួន​ជាច្រើន ដែលពេលនោះបានអោយដឹងថាប្រជាជននៅទីក្រុងសរុបមានចំនួន ២.៥លាននាក់ ក្នុង​នោះបានរាប់បញ្ចូលទាំងជនដែលបានគេចពីសង្គ្រាម មករស់នៅស្នាក់អាស្រ័យជាមួយបងប្អូននៅទី​ក្រុងផងដែរ ដែលមានចំនួន ១.៥លាននាក់ ឬមានខ្លះសង់ជាខ្ទមឈើតូចៗក្នុង និងជុំវិញទីប្រជុំជន សឹងត្រូវបានជំលៀសចេញទាំងអស់គ្មានសល់នរណាម្នាក់ឡើយ ។ ការជំលៀសនេះមានភាពស្រ​ដៀងគ្នាទៅនិងបណ្តាខេត្តមួយចំនួនទទៃទៀតដែរ ក្នុងនោះមានដូចជា បាត់ដំបង់ កំពង់ចាម សៀម​រាប កំពង់ធំ និងទូទាំងខេត្តក្រុង រាជធនី នៃប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ។

​​            ព្រឹត្តិការណ៍ដ៏ស្ងាត់ជ្រងំនៅទីក្រុងភ្នំពេញនាពេលនោះ ធ្វើអោយបណ្តាមន្ទីរពេទ្យនានាគ្មាន​ជម្ងឺម្នាក់ឡើយ ។ ពួកខ្មែរក្រហមបានធ្វើការបែងចែកការដឹកជញ្ជូនមនុស្សជាចំណែកៗទៅតាមអាយុ​ និងអ្នកដែលគ្មានសមត្ថភាពជាដើម ។ ស្បៀងអាហារសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ដល់ជនភៀសខ្លួនត្រូវបានរក្សា​ទុកនៅក្រៅ​ក្រុង ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តីឃើញថាការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងនេះមិនអាចគ្រប់គ្រាន់ទៅតាម​តម្រូវការ សម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ដល់មនុស្សជាជនភៀសខ្លួនរាប់រយ រាប់ពាន់នាក់នៅលើផ្លូវនោះបានឡើយ ។ ពេលនោះដែរមានអ្នកជម្ងឺជាច្រើនមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរពេញមន្ទីរពេទ្យ ដោយគ្មានមធ្យោបាយ​ក្នុងការដឹកជញ្ជូនផង បង្ខំអោយចាកចេញយ៉ាងឆាប់រហ័សផង និងគ្មានការការពារ ព្យាបាលថែរក្សា​ជម្ងឺផងទើបជាហេតុធ្វើអោយអ្នកជម្ងឺកាន់តែមានសភាពធ្ងន់ធ្ងរឡើងៗ ។

​            យោងតាមការអះអាងរបស់លោកខៀវ សំផងអោយដឹងថា “យ៉ាងហោចណាស់ មានប្រជាន​ភ្នំពេញប្រហែលជាពី ពីរពាន់ ទៅបីពាន់នាក់ត្រូវបានស្លាប់ដោយសារការជំលៀស”។ ពួកជន​បរទេសប្រមាណជា ៨០០នាក់ ត្រូវបានដាក់អោយនៅរួមគ្នានៅស្ថានទូតបារាំង ដោយឡែកពីជន​ជាតិខ្មែរ ហើយរាល់ចុងខែជនបរទេសទាំងនេះត្រូវគេដឹកជញ្ជូនដោយរថយន្តទៅកាន់ព្រំដែនថៃ ។ លើសពីនេះស្ត្រីជាជនជាតិខ្មែរដែលបានរៀបការជាមួយជនបរទេសត្រូវទទួលបានការអនុញ្ញាតិ ប៉ុន្តែបុរសខ្មែរដែលមានប្រពន្ធជាជនបរទេសមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតិអោយទៅតាមប្រពន្ធឡើយ ។

​            សំអាងទៅលើការអះអាងថាមានការគំរាមកំហែងពីទ័ពអាកាសអាមេរិកដោយគ្មានភស្តុតាង​ណាមួយថាជាការពិតនោះ បានធ្វើអោយមានការកើតឡើងនូវការជំលៀសក្នុងលក្ខខ័ណ្ឌដែលមិន​សមស្របដូចជាការដឹកជញ្ជូន និងការផ្តល់នូវចំណីអាហារមិនគ្រប់គ្រាន់ជាសម្រាប់ប្រជាជនទីក្រុង​ប្រហែលជា ពីរទៅបីលាននាក់ ។ ភាពខ្វះខាតក្នុងការដឹកជញ្ជូនមនុស្សមានន័យថា ប្តូរពីសកម្មភាព​ដឹកជញ្ជូនជនភៀសខ្លួនទៅដឹកជាចំណីអាហារសម្រាប់ជនភៀសខ្លួនវិញ ។ គេបានរៀបចំទុកដាក់​ស្បៀងដែលគេបានដឹករាប់តោននោះនៅកំពង់ផែនៃទីក្រុងកំពង់សោម នេះបើយោងទៅតាមសម្តី​របស់លោកឪពុក Ponchoad​ ។

​            អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្របស្ចឹមប្រទេសជាច្រើននាក់បានធ្វើការអះអាងទៅលើការបង្កើតឡើង និង​ការរៀបចំគោលនយោបាយជីកស្មៅជីកទាំងឬសថា ពួកខ្មែរក្រហមបានធ្វើអោយប្រទេសមានបម្រែ​បម្រួលនិងត្រឡប់ទៅជាប្រទេសដែលពោរពេញទៅដោយវណ្ណៈកសិករ បំបាត់ចោលជាដាច់ខាតនូវ​ភាពពុករលួយ អំពើជិះជាន់ឈ្នានីស ស៊ីសំណូក កម្លាំងញើសឈាមនៃពួកទីក្រុងមកលើកសិករ ។

​            លើសពីនេះលោក ប៉ុល ពត Wanted to be breakup the រៀបចំជាកងឈ្លប ឬចារបុរសមូល​ដ្ឋានដើម្បីបន្លំខ្លួនចូលក្នុងតំបន់ប្រជុំជន ។ ក្រោយមកទំនងជា ប៉ុល ពត និងគេញទាំងអស់ជាសហ​ការីដើរលើគោលនយោបាយការិយាល័យ KCP ទើបបានជាប្រើប្រាស់កម្លាំងក្នុងការជំលៀសដើម្បី​ជាយកជ័យជំនះលើប្រជាជននៅទីក្រុង និងដើម្បីធ្វើអោយកម្លាំងរបស់អ្នកប្រឆាំងមានការថមថយ​ចុះនិងងាយស្រួលក្នុងការកសាងបក្សគុម្មុយនីសរបស់ខ្លួនផង ។

Paragh 1 page 12

            របបនេះ បានរឹបអូសនិងសំលាប់មនុស្សអស់ជាច្រើននៃមនុស្សសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ ក្នុងនោះ​មានពលរដ្ឋ បរិវា អ្នកបំរើមន្ត្រី ព្រមទាំមេទ័ពទាហាន សុទ្ធតែត្រូវបានពួកគេស្វែងរក ។           

​            ជនភៀសខ្លួនដែលជាអ្នកគាំទ្រសេនាប្រមុខ លន់នុល បានក្លែងបន្លំខ្លួនធ្វើជា អ្នកស្រែ ឬធ្វើ​ការ​​ជាក្រុម ដើម្បីជាការលាក់បាំងសាវតារបស់ខ្លួន និងគេចពីការចាប់សំលាប់ ។

            ជនភៀសខ្លួនម្នាក់បានសរសេររៀបរាប់ថានាង ព្រមទាំងគ្រួសារជាអ្នកដែលមកពីភូមិភាគ កណ្ដាលឬភូមិភាគខាងលើនៃថ្នាក់កណ្ដាលត្រូវជ្រលក់សំលៀកបំពាក់ពណ៌ខ្មៅឲ្យដូចជាកសិករ​នៅ​ទីនោះដែរ ដើម្បីជួយឲ្យពួកគេគេចផុតពីការតាមរកឃើញ គេផុតពីការសង្ស័យរបស់ពួកប៉ុលពត ។

            នៅក្នុងឧប្បត្តិវហេតុនោះដែរ បន្ទាប់ពីទីក្រុងភ្នំពេញដួលរលំភ្លាមៗ អ្នកដែលមានអតីត​ជា​មន្ត្រីទាហាន ឬកងទ័ពជាង ៣០០នាក់ ត្រូវបានគេប្រាប់ឲ្យស្លៀកពាក់ឯកសណ្ឋានរបស់ខ្លួនដើម្បី​ចូលជួបសម្ដេចព្រះសីហនុ ។

            ផ្ទុយទៅវិញពួកគេទាំងអស់នោះត្រូវបានដឹកយកទៅសំលាប់ចោលនៅក្នុងព្រៃ ឯខេត្តបាត់ដំ បង ដោយប្រើដំបង និងកាំភ្លើងយន្ដក្នុងការសំលាប់ទាហានទាំងនោះ ។ លើសពីនេះស្រ្ដីជាភរិយា ព្រមទាំងកូន ជនដែលមានសាវតាជាមន្រ្តីក៏ត្រូវបានសំលាប់ចោលទាំងអស់ អ្នកដែលនៅសេសសល់ ពីការសំលាប់ និងបានឃើញការសំលាប់នេះមានអារម្មណ៍ចង់សងសឹកទៅលើរបបនេះជាខ្លាំង ។

Paragh ៣​ page 12

​​            យោងតាមចំនួននៃអ្នកភៀសខ្លួនឃើញថា អត្រានៃការសំលាប់មានតួរលេខទាបនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥ ។ ជនល្មើសអ្នករដ្ឋការ ព្រមទាំងមនុស្សដែលមានចំនេះដឹងត្រូវមានបញ្ជារ (រៀនសូត្រមជ្ឈ មណ្ឌលរៀនសូត្រជាថ្មី​ ) ហើយប្រសិនបើករណីដែលពួកគេបង្ហាញអំពីសាវតាពិត (ស្មោះត្រង់) និងមានការស្តាយក្រោយបន្ទាប់ពីគេដាក់ឲ្យចូលក្នុងធ្វើការងារកងពលតូចៗ ដោយបង្ខំ ។ ទោះជា យ៉ាងណាការសំលាប់ថ្មីរបស់ពួកគេឃើញមានច្រើននៅចុងឆ្នាំ១៩៧៥ និងដើមឆ្នាំ១៩៧៦ ។ ជនរង គ្រោះភាគច្រើនសុទ្ធតែជាអ្នកដែលទទួលបាននូវការអប់រំ(អ្នកចេះដឹង) ដូចជាគ្រូជាដើម ។

​            អ្នកស្រែឬ កសិករជាម្ចាស់ស្រុកមាននាទីមើលខុសត្រូវលើជនភៀសខ្លួ​នជាអ្នកចំណូលថ្មី នៅ​តាមជន​បទ ( មនុស្សថ្មី ) ផងដែលបានប្រគល់ឲ្យនូវការលើសពីសម្ថភាព ។ ហើយបញ្ជាឲ្យជញ្ជូន​គ្រាប់រំសេវ គ្រឿងផ្ទុះផ្សេងៗទៅសមរភូមិមុខ ។ ក្នុងការសម្លាប់ពួក ប៉ុល ពត បានប្រើ​ឧបករណ៍ សាមញ្ញបំផុតក្នុងការសំលាប់ដោយត្រសេះ ឬពូថៅដៃសំរាប់ការងារសំលាប់របស់គេ​មកលើ​មនុស្ស​ជាតិ ។

Paragh ៤ page 12

​            មនុស្សដែលគេសំលាប់គឺជាមនុស្សដែលពុំខិតខំធ្វើការឲ្យគ្រាប់គ្រាន់ ជាប្រភេទមនុស្សដែល ត្អូញត្អែរចំពោះជីវភាពរស់នៅប្រមូល និងលួចចំណីអាហារហូបតែម្នាក់ឯង ពាក់គ្រឿងអលង្កា មាន ទំនាក់ទំនងផ្លូវភេទលួចលាក់ ស្ដាយចំពោះការបាត់បង់ញាតិសណ្ដានឬ មិត្តភក្តិ ឬការសម្ដែងនូវ មនោសញ្ជេតនាជាដើម សឹងត្រូវបានគេសំលាប់ទាំងអស់ ។ ម្យ៉ាងទៀតអ្នកដែលមានជំងឺភាគច្រើន សំលាប់ចោល ។

Paragh ៥ page 12

            ភាគច្រើនការសំលាប់ច្រើនជួបប្រទះគឺគ្មានការជំរុំជំរះឡើយហើយពួកគេបន្តចាប់ដោយគ្មាន ជំរុំជំរះនេះរហូតមកទល់ឆ្នាំ១៩៧៩ ជាឆ្នាំដែលទ័ពវៀតណាមបានចូលមកដល់កម្ពុជា មនុស្សណា ម្នាក់ហ៊ានឲ្យអង្គការលើ ឬអ្នកធំបំផុត ឬជាអ្នកតំណាងដែលនៅក្នុងតំបន់នោះមាន​ការអាក់អន់ចិត្ត ជននោះនឹងត្រូវទទួលបានការកសាង (គឺជាការប្រមានធម្មតា ) ដើម្បីកែប្រែនយោបាយរបស់ពួកគេ ការប្រមានលើកទី២ជីវិតរស់នៅរបស់ពួកគេត្រូវបានដល់ការអញ្ជើញ មានន័យថាប្រាកដជាស្លាប់ ។ ឆ្នាំ១៩៧៧-១៩៧៨ អំពើឃោឃៅយ៉ងឃ្នងបានចូលមក ដល់កម្រិតខ្ពស់បំផុតដែលបដិវត្តបានវិល​ត្រឡប់ធ្វើឲ្យមានការប្រឆាំគ្នានៅក្នុងថ្លុកឈាមដក្រហម​ច្រាលពីកាសំលាប់នេះ ។

Paragh ៦ page 12

​            ការប៉ាន់ប្រមាណលើតួលេខប្រជាជនដែលបានស្លាប់ ក្រោមរបបខ្មែរក្រហមថាមានចំនួន​ច្រើនណាស់ នេះជាព្រឹត្តិការណ៍ដែលរាជរដ្ឋាភិបាលបានផ្ដល់ឲ្យប្រជាជនកម្ពុជា ។ តួលេខជាចន្លោះ​ឆ្នាំ១៩៧៥ និងឆ្នាំ១៩៧៩ ដែលប្រជាជនស្លាប់ប្រមាណជា៣លាននាក់ ត្រូបានអំពីការឧបត្ថម្ភពី​វៀតណាមដល់របបភ្នំពេញ ( នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ) ដែលមានឈ្មោះថា សាធារណៈរដ្ឋប្រជាមាណិត​កម្ពុជា ( P R K )។

            លោកឪពុក Pon Chaod បាននិយាយថាព្រលយពាក្យថា ២.៣លាននាក់សំរាប់ Website Yaleអំពីការប្រល័យពូជសាសន៍ប្រជាជនកម្ពុជាវិញថាប្រ​ហែល ១.៧លាននាក់ ឯការលើកលែង​ទោសជាសកលបានធ្វើការប៉ាន់ស្មានថាអាចមានដល់ ១.៤លាននាក់ លើសពីនេះទៀតដេប៉ាតឺម៉ង់​ស្ថាប័ន១.២លាននាក់ ។

 Paragh ៧ page 12

            លោកខៀវសំផននិងប៉ុលពតបានធ្វើការនិយាយរៀបរាប់ប្រាប់អំពីតួលេខថា១លាននិង៨០០០០០ តែរៀងៗខ្លួន ។

            ការធ្វើជំរឿនចុងក្រោយបំផុតនាឆ្នាំ១៩៦២ មុនពេលដែលកម្ពុជាធ្លាក់ចូលក្នុងសង្រ្គាម​ ( ជុំវិញអំឡុងសង្រ្គាម​ ) ប្រជាជនក្នុងប្រទេសត្រូវបានគេដឹងថាមានចំនួន ៥.៧លាននាក់ ។ ១០ឆ្នាំ ក្រោយមកគឺឆ្នាំ១៩៧២ កំណើនប្រជាជនកើនដល់ ៧.១លាននាក់ ។ ផ្ទុយទៅវិញយោងតាមតួលេខ ប៉ុលពត បានឲ្យដឹងថាមានត្រឹមតែ​ ៨០០០០០នាក់ប៉ុណ្ណោះ​ បានស្លាប់ប្រហែលជា១១ភាគរយនៃអ្នក ដែលបានស្លាប់ទាំងអស់គឺស្លាប់ដោយការសំលាប់នៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៧៥-១៩៧៨ ។ ពីភាពផ្ទុយគ្នា​នេះឃើញថាតួលេខរបស់ការលើកលែងទោសអន្តរជាតិ ( Amnesty) ទិន្នន័យនៃការស្លាប់មាន​ប្រហែលជា២០ភាគរយ នៃប្រជាជនសរុបប ប៉ុន្តែសម្រាប់ ឪពុក Pon Chaod វិញប្រហែលជា ៣២​ភាគរយ ។ ការធ្វើរដ្ឋប្រហារគឺមានភាពងាយស្រួយ ប្រជាជនមាន​ភាពសមាមាត្រក្នុងប្រទេស ។ បណ្តាល ឲ្យមាន ការបង្ហូរឈាមលឿសលប់ ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត អាស៊ី អាគ្នេយ៍​  ។

            ដូចដែលមានភស្តុតាង ពីចំនួនជនភៀសខ្លួន បញ្ហាដែលបណ្តាលឲ្យស្លាប់ ច្រើនជាងគេនោះគឺ ភាពសេ្រកឃ្លាន ជំងឺ និង​ ការដាក់ទោស ។ ប្រជាជនទីក្រុងមិនអាចទ្រាំទ្របាននូវជីវិតតឹងរឹង នៅតាមជន បទដូចជា បង្ខំឲ្យធ្វើដំណើរ និងការងារលើសកម្លាំង ។ ជាច្រើនទៀតរងគ្រោះដោយ ជំងឺ គ្រុនចាញ់​ ។​ ផ្សេងៗ ទៀតស្លាប់ដោយការប្រយុទ្ធរវាងកម្ពុជា និង វៀតណាម ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៨ ទៅ​ ឆ្នាម១៩៧៩ ។ ម្យ៉ាង ទៀត ចំនួននៃការប្រហារជីវិត គឺមាន រាប់រយរាប់ពាន់ នាក់ និង​ ប្រហែលជាមាន ១លាននាក់ ។ អ្នកកាសែតមកពី មច្ចឹមប្រទេស បានបង្ហាញថា “ វាលពិឃាត” មានចំនួន ១៦០០០ នាក់ ។

            ២-៣-៤  សង្គម ក្រោយសម័យ អង្គរ

            ការផ្លាស់ប្តូរសង្កមដោយរបបខ្មែរក្រហម​គឺ ជាដំបូង នៅតំបន់ជាច្រើនេពួកគេបានកាន់កាប់ ក្នុងកំឡុង ពេលធ្វើសង្រ្គាម ជាមួយ លុន នល់  ហើយក្រោយមក បានប្រែប្រួល បន្តិចម្តងៗ ពាសពេញ ផ្ទៃប្រទេស ។ ដែលទាំងអស់នេះជាការគាំទ្រដោយ ប្រទេស រ៉ូស៊ី  ប្រទេសចិន និង ប្រទេសវៀតណាម ។ បើយោងតាមលោក ប៉ុល ពត មុនបដិវត្តន៍ មានវណ្ណៈ ៥ គឺ កសិករ កម្មករ      មូលធន           នាយទុននិង សក្តិភូមិ។ ឋានៈសង្គមរដ្ឋ ប្រហារ ដែលបានបង្ហាញនៅឆ្នាំ១៩៧៦​  នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា    ប្រជាធិបតេយ្យ មាន៖ កម្មករ            កសិករនិងក្រៅពីនេះគឺអ្នកធ្វើការ។ គ្មានការអនុគ្រោះដែលធ្វើឡើងសម្រាប់ ផ្លាស់ប្តូរ ដំណាក់កាលដូចប្រទេសចិន “ប្រជាធិបតេយ្យថ្មី”ដែលមាន​លក្ខណៈស្នេហាជាតិទឹកដីឬ ជាធាតុនៃការ ក៏សាងប្រទេសនោះទេ។

សីហនុបានសសេរថា នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥ គាត់ខៀវសំផន​និងខៀវធារិទិ្ធបាន ទៅសួរសុខ ទុក្ខ លោក Zhou Enlai  ដែរមានជំងឺ ។ លោក​ Zhou Enlai       បានព្រមានថាកុំគាំទ្រឲ្យពួកគុម្មុយនីស បាន  ជោគជ័យដូចប្រទេសចិនចូលរួមនៅឆ្នាំ១៩៥០ ជាមួយ Greap Leap Forward.

ខៀវសំផន និង            ខៀវធារិទ្ធិ ញញឹមហើយញញឹមទៀត។ខៀវសំផន និងសុន សេន   បញ្ឈឺ

ទៅសីហនុថា យើងនិងធ្វើឲ្យជាតិនេះក្លាយទៅជាសង្គមកុម្មុយនីយនៅពេល ឆាប់ៗនេះ។

ទោះបីការ ប្រែក្លាយពីតំបន់មួយទៅ តំបន់មួយ ពីស្ថានភាពមួយទៅស្ថានភាពមួយក៏  ដោយ ក៏ការបែងចែក ដែលប្រឈមមុខនោះគឺនៅរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យតាំងពី ១៩៧០មកម្លេះ  សាក្សីជាជន ភៀសខ្លួន បានបង្ហាញថាការបែងចែក សង្គមចំបងគឺរវាង ការសង្ស័យ​‘’ប្រជាជនថ្មី’’   ​ មកពីទីក្រុង បន្ទាប់ពីរបប កម្មុយនីសបានជោគជ័យ ហើយក៏ដឹងផងដែល  ថា‘’ប្រជាជនចាស់‘’ មានភាពក្រីក្រនិងមានកម្រិតទាបដែល            បានរស់នៅ ជនបទស្រាប់ថ្វី បើការបញ្ជូល មនោគមមាន គុណភាពក៏ដោយក៏សមាជិកកម្ពុជា ប្រជា ធិបតេយ្យ និងកងកម្លាំង        បានរួបរួមយ៉ាងជាក់ច្បាស់។ វណ្ណៈការងារគឺមាន ភាពស្តួចស្តើង ដោយសារតែការជំលៀស​នៃប្រជាជនទី ក្រុងនិងប្រជាជន ភាគច្រើនគ្មានការងារធ្វើដោយសារតែមានរោងចក្រតិច​តួច។  លំដាប់ថ្នាក់ការងារដែលសំខាន់ មុន បដិវត្តន៍គឺ  ​ធ្វើការនៅ ចំការកៅស៊ូធំៗដែលមាន​ពួក  វៀតណាមចំណាកស្រុកនិង ការសង្ស័យ លើ នយោបាយ។

ប្រជាជន ជាច្រើនរួមទាំងជនភៀសខ្លួនផងការរស់នៅ ទីក្រុង​មុនពេលបក្សគុម្មុយនីសបាន ជោគ ជ័យ ប្រជាជនប្រហែលជាជាង៣លាននាក់។នៅខណៈពេលសង្រ្គាមប្រមានជា៥.៧និង៧.៣លាននាក់។ ដូចការលើកឡើងនេះដែរជនភៀសខ្លួនគឺសម្រេចហៅ “ប្រជាជនថ្មី”​នោះគឺប្រជាជន  បន្ទាប់ពីវិល ត្រលប់ ពី ស្រុក កំណើតវិញ ប៉ុន្តែហាក់បីដូចជាមានការប្រុងប្រយ័ត្នក្រៃលែង  ក្នុងការតាម​ដានគ្រួសារដែរ ផ្លាស់ ប្តូរ និងបុគ្គលនីមួយៗ។

អង្គភាពដែរទាបបំផុតនៃការគ្រប់គ្រងសង្គមក្រុម “krom”​ មាន១៥ គ្រួសារអវិជ្ជា​ដែរ សកម្មភាពទាំងនេះត្រូវបានបិទការត្រួតត្រាដោយគណៈកម្មាធិការ៣នាក់។ប្រធានគណបគ្សគណៈកម្មាធិការជ្រើសរើសដោយកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។ ឬសគុលនៃការដឹកនាំគឺ តម្រូវតាមការ កំណត់របស់ សង្គមគ្រួសារនីមួយៗ ក្រោមអំណាចរបស់គេ និងរាយការទៅ​ ថ្នាក់លើតាមឋានានុក្រមសម័សអង្គរ។ ប្រជាជនថ្មី អាចកើនដល់២.៥លាននាក់។

ប្រជាជនថ្មីគឺត្រូវបានគំរាមកំហែង ​ដូចទាសករ។ ពួកគេបាន ផ្តួររំលំនិងបង្ខំឲ្យធ្វើការ លើសកំលាំងហើយនិង ធ្វើការគ្មានផាសុខភាព ដែលមានហា និភ័យខ្ពស់ ដោយជំងឺគ្រុណចាញ់ ដូចជាតំបន់ព្រៃ​ តំបន់ខ្ពស់​ និង ភួក។”ប្រជាជនថ្មី” ត្រូវបានដាក់ ដោយ ឡែក ពី”ប្រជាជន ចាស់” បាន ទទូល រឺ មិនបានទទូល របបអាហារសោះ។នៅពេលដែលប្រជាជនជួបប្រទះ នូវការ ខ្វះខាត អាហារ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ជ “ប្រជាជនថ្មី”ទទូលរងស្ទើតែទាំងស្រុង។មិនទទូល​បានថ្នាំពេទ្យ និងព្យាបាលមិនទាន់ ពេលវេលា។គ្រួសារតែងតែបំបែកគ្នាដោយសារតែត្រូវ​បែងចែកជ ឲ្យយាម អាស្រ័យ អាយុ            ភេទ និង

បញ្ជូលទៅតាមតំបន់។”ប្រជាជនថ្មី” គឺត្រូវបានដាក់ ជាប្រធានបទ មិនឲ្យបពា្ជប់នូវ នយោបាយ ដឹកនាំនិងក្លាយជាការដាក់ទោស ដោយគ្មាន ការកាត់ក្តី។

ស្ថានភាព“ប្រជាជនចាស់”នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងដោយខែ្មរ ក្រហមបានធើ្វការ សម្ភាសជនភាស ខ្លួនឲ្យបង្ហាញករណីមួយចំនួនដែលគំរាមគំហែងយ៉ាងឃោរឃៅ ដូចជាប្រជាជនថ្មី ដែលគឺ ឲ្យធ្វើ ការងារហួសកម្លាំងបញ្ជូលមនោគមវិជ្ជា​បំ បែកកូនពីឪពុកម្តាយ ហើយដាក់ ទោសទោះជា យ៉ាង នោះ កី្តពួកគេជាទូទៅត្រូវបានអនុញ្ញតឲ្យទៅលេង ស្រុកកំណើត។ ដោយសារពួកអ្នកចាស់ មិនសប្បាយ ជាមួយ ពួកទីក្រុងហើយពួកជនបទជា កសិករដែលក្របំផុតភាគច្រើនអាចនិងមាន ការអាណិត អាសូរពីពួកខែ្មរក្រហម។នៅដើមឆ្នាំ១៩៨០ការមកដល់នៃអ្នកកាសែតបច្ចឹមប្រទេសបានរកឃើញថា បញ្ហាពួកកសិករគាំទ្រខែ្មរក្រហមនោះគឺមុខព្រួញមួយដែលមន្រី្តប្រជាជនសាធារណៈ រដ្ឋកម្ពុជាប្រជា  មានិត មានទំនោលចិត្តតិចតូចទៅលើការគិតគូរ។

យោងទៅលើកិច្ច សម្ភាសជាមួយជនភាសខ្លួន ពីការបែងចែក តំបន់ផ្សេងៗគ្នា ក្នុងផ្ទៃប្រទេសក៏ ដូចជាប្រភពផ្សេងៗទៀត  Michael Vickery,  អ្នកនិពន្ធកម្ពុជា ១៩៧៥-១៩៨២ ​  ពិភាគ្សាឲ្យឃើញថាមាន

ការប្រែប្រួលតាមតំបន់ធំនៅពេលដែល មានភាពរឹតបន្តឹង នៃ ការអនុម័តនយោបាយខ្មែរក្រហម។  មនោគមមានរឿងរ៉ាវជាច្រើនដើម្បីធ្វើជាមួយរឿងរ៉ាវផ្សេងៗគ្នាប៉ុន្តែការមិនទទូលបាន អាហារ កំរិត នៃការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសនៅមានកម្រិត និងគុណភាពបុគ្គលកម្មាភិបាលគឺជាកត្តា ដែលសំខាន់។ ការស្លាប់កើនឡើងច្រើនបំផុតកើតឡើងនៅស្រុកមិនទាន់អភិវឌ្ឍន៍ជាកន្លែងដែលត្រូវបញ្ជូនប្រជាជនថ្មីទៅជម្រះដីខណៈ ដែលលក្ខខ័ណទាំងនោះហាក់ដូចជានរក។  ក្នុងតំបន់មួយចំនួនជាក់ស្តែងពួកគេបានអត់​​ទ្រាំជាមួយរឿងផ្សេងៗ ទៀត។ Vickery  បានពិពត៏នាតំបន់ខាងលិចថាត្រូវបានកាន់កាប់ ដោយកម្មាភិបាលវៀតណាម។ នៅខណៈដែលនយោបាយ ប៉ុល ពត បានលាតសន្ឋឹងមិន បាន អនុម័ត យ៉ាងហោចណាស់រហូតដល់ឆ្មាំ១៩៧៨ ពេលដែលមេដឹកនាំភាគខាងលិច ជម្រះបញ្ជីដោយ ការសម្លាប់ ការកាត់ទោសគឺមានតិចតួចទាំងប្រជាជនចាស់និងប្រជាជនថ្មីគឺត្រូវបានគំរាមកំហែងដូចគ្នានិងមិនត្រូវបានទទូលអាហារទាំងស្រុង។

ភាគនិរតីជា  មជ្ឍមណ្ឌលនៃអំណាចរបស់ខ្មែរក្រហមនិងកម្មាភិបាល​បានគ្រប់គ្រងដោយការដាក់

ទណ្ឌកម្មយ៉ាងដាច់ខាត ការកាត់ទោសស្មានៗគឺមានភាពកម្រ ហើយប្រជាជនថ្មី មិនធ្វើបាបទេ ប្រសិនបើពួកគេចូល រួមសហការ។​នៅតំបន់ភាគនិរតីគឺលក្ខខណ្ឌមានភាព ឃោរឃៅ។ ​ការអត់ អាហារស្លាប់គឺត្រូវបានស្លាប់ យ៉ាងសម្បើមដោយសារកម្មាភិបាល បញ្ជូលអង្គរ ទៅភ្នំពេញតិចតួច ជាងបែងចែកទៅតំបន់មានប្រជាជន។ ក្នុងតំបន់ខាងជើង និងតំបន់កណ្តាល ទីនោះហាក់ដូចជា មានការកាត់ទោសច្រើនជាងប្រជាជនរងគ្រោះនៃការអត់អាហារ។ ពត៌មានដែល ទទូលបានតិចតួច ដែលផុសឡើងលើលក្ខខណ្ឌនៅភាគ និរតីតំបន់ជាច្រើនក្នុងការបំបែកផ្សេងៗនៅកម្ពុជា។

ការផុសឡើងនូវសង្គមកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យគឺមានសភាពជាក់ស្តែង។ភាសាខ្មែរដូចជា ភាសានៅ អាស៊ីភាគខាងត្បូងដែលៗ មានភាពស្មុកស្មាញទៅលើ​ ការប្រើប្រាស់ ដើម្បីបង្ហាញទៅ  តាមឋានៈ អ្នកនិយាយ​និង ស្ថានការណ៍សង្គម។ ការប្រើប្រាស់ទាំងនេះ  ត្រូវបាន  បោះ បង់ចោរ។  ប្រជាជន ត្រូវពេញចិត្តនិង ពាក្យហៅគ្នាថា”មិត្ត”រឺ”សមមិត្ត”និងជៀសវាង  ពីប្រពៃណី បន្ទន់ខ្លួនរឺចាប់ ដៃជាការគោរព។ ភាសាប្រែជា វិធីសាស្រ្តផ្សេងៗគ្នា។ ខ្មែរក្រហមបង្កើតក្រុមថ្មី ប្រជាជន ត្រូវបានប្រាប់ថា ពួកគេត្រូវតែ ក្លែងបន្លំធ្វើជាអ្នកបដិវត្តន៍ថ្មី​ដែលពួកគេជា ឧបករណ៍របស់អង្កការហើយ ថាភាពអាលោះ អាល័យមុនពេលបដិវត្តន៍អាចជាលទ្ធផលដែលពួកគេទទូលសំបុត្ររបស់អង្កការបាន។

ដូចដែលរដ្ឋផ្សេងៗបដិវត្តន៍ដែល  ​​ទោះជាយ៉ាងណាប្រជាជនមួយចំនួនស្រនុកជាងមួយ ចំនួន។

សមាជិកនិងបេក្ខជនសមាជិកកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យអ្នកដឹកនាំត្រឹមកម្រឹតជនបទដែលមាន ប្រវត្តិរូប ជា កសិករ ក្រីក្រដែលសហការជាមួយអង្កការ និង​​​សមាជិកកងកម្លាំងប្រដាប់  អាវុធមាន  មាត្រដ្ឋាន ខ្ពស់នៃការរស់នៅជាងប្រជាជនទំនេរ។ជនភាសខ្លួនយល់ព្រមថា ព្រឹត្តិការណ៍ក្នុង កំឡុងពេលនោះ គឺបន្តឹង ស្បៀង អាហារសមាជិកវីរៈជនមានភាពសមរម្យប្រសិនបើវាមិន សូវរលូនផ្កតិផ្គង់អាហារ។ ជនភៀសម្នាក់បានសរសេរថាភាព ស្រស់ស្អាតនៃផ្ទះឬស្សីត្រូវបានសាងសង់  សម្រាប់កម្មាភិបាលខ្មែរ ក្រហមនៅតាមបណ្តោយដង ទន្លេក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ដោយយោងតាម Craig        Etchesonជាអាជា្ញធរ

កម្ពុជា ប្រជាធិបតេយ្យ ជាសមាជិកនៃកងកម្លាំងបដិវត្តន៍ដែលរស់ក្រោម​អាណានិគម។ហើយពួក  គេមានអង្គភាពកងកម្លាំងផ្ទាល់ខ្លួនទៅ លោកប៉ុលពតត្រួវបានដឹងថា ”ការសម្រេចចិត្តគ្មាលក្ខ័ណគឺ ជាក្រុមអភ័យឯ កសិទ្ធិរួមទាំងកងទ័ព។ការផ្តល់មនោគមបដិវត្តន៍របស់ពួកគឹវាធ្វើអោយមានការភ្ញាក់ ផ្អើដែលថាភាពដឹកនំានៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិវរេយ្យដែលមានឋានខ្ពស់ដែលបង្ហាញនូវទេព្យកោសល

សម្រាប់

2.3.10ការធ្លាក់ចុះនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា

ការទទួលជ័យជំនះជាបន្តបន្ទប់របស់ខ្មែរក្រហមនៅកម្ពុជា១៩៧៥ដែលបានប្រយុទ្ធ បានគ្នា​រវាងទាយ ហារបស់ពួកគេនិងទាយរបស់វៀតណាម។ ចំនួនព្រឹត្តិការណ៏ដែល បានកើតឡើងនៅ ខែ ឧសភា ឆ្នាំ ១៩៧៥។ កម្ពុជាបើកការវាយប្រហារទៅលើកោះ Phu Quoc និងកោះ Tho Chuក្នុងដែន ដីវៀតណាម ហើយ បានច្រៀតចូលទៅក្នុង ព្រំដែនខេត្ត នៃប្រទេសវៀតណាម។

នៅចុង ខែ ឧសភា នៅពេលវេលាដូចគ្នានេះដែល ដែលសហរដ្ឋអាមេរិចបើកការ វាយប្រហារជាថ្មី ម្ដងទៀតទៅលើកន្លែង​ចំរាញ់ប្រេងក្នុងខេត្តកំពង់សោមក្រោយមក ព្រឹត្តិការណ៏ នៅ Mayaguez កងទ័ពវៀត ណាបានគំរាមកំហែងទៅលើកោះ Poulo Wai របស់កម្ពុជា។ ប៉ុន្មានក្រោ Pol Pot និងអៀង សារីទៅ បំពេញទស្សនៈកិច្ចនៅទីក្រុងហាន់ ណូយ។ ពួកគេបានស្នើឲ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងមិត្តភាពរវាងប្រទេសទាំងពី​ និងមានការ ទទួលស្វាគមន៏ពីថ្នាក់ដឹកនាំនៃប្រទេសវៀតណាម។ទន្ទឹមនិងនោះដែលវៀតណាម បាន ដកទ័ពចេញពីកោះ Poulo Wai ក្នុងខែសីហាព្រឹត្តិការណ៏នៅអូសបន្លាយនៅតាម ព្រំដែន ខាងជើង ភាព ខាងកើតកម្ពុជា។ ការចាប់ផ្ដើមរបបថ្មីនៅទីក្រុងភ្នំពេញជនជាតិ វៀតណាមរាប់ពាន់ នាក់បានបញ្ជូន ចេញពីកម្ពុជា។ទំនាក់ទំនងេវាងប្រទេសកម្ពុជា និង ប្រទេសវៀតណាម បានពង្រឹងខ្លាំងឡើង នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ដោយសារ Pol Pot ខ្វាយខ្វល់ ជាមួយការប្រកួតប្រជែងគ្នា។ នៅ  ខែ ឧសភា អ្នកដឹកនាំរបស់កម្ពុជា និងវៀតណាម បានជួបប្រជុំគ្នានៅទីក្រងភ្នំពេញក្នុងគោលបំណងដើម្បីបង្កើតសហប្រតិបត្តិការដើម្បី ដោះ ស្រាយភាពមិនចុះសំម្រុងគ្នាមួយចំនួន។វៀតណាមបានបដិសេធមិនទទួលស្គាល់ តំបន់អាណានិគមន៏ Brévié Line ដែលជាព្រំដែនសមុទ្ររវាងប្រទេសទាំងពីហើយកិច្ច ចរចារក៏ត្រូវទទួលបរាជ័យ។

នៅចុងខែ កញ្ញា ប៉ុន្មានថ្ងៃមុនពេលដែល Pol Pot បង្ខំចិត្តលាលែងពីតំនែងនាយក រដ្ឋម ន្រ្តី ផ្លូវអាកាស ត្រូវបានជ្ជាប់ឡើងវិញរវាងទីក្រុងភ្នំពេញនិងទីក្រុងហាប់ណូយ។  Pol Pot បានត្រឡប់ទៅលើ ជាអ្នកដឹក នាំរបបឡើងវិញក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៧សភាពការ បានធ្លាក់ដុន ដាប់យ៉ាងឆាប់ រហ័សព្រឹត្តិការ ជា ច្រើនបាន កើតឡើងនៅតាមបណ្ដោយ ព្រំដែន។ កងទ័ពខ្មែរក្រហម បានវាយប្រហារទៅ លើភូមិ មួយចំនួនក្នុងតំបន់ព្រំប្រទល់ថៃជិត Aranyaprathet ។ ឃាតកម្មដ៏ខ្លាំងក្លា នៅភូមិរបស់ថៃដែល រួម មាន កុមារនិង ស្រ្តីដែលត្រូវបានកត់ត្រានៅអំពើឃោឃៅរបស់ខ្មែរក្រហមដើម្បីទុក្ខជាភស្តុតាងឲ្យកាន់តែ ច្បាស់ ថែមទៀត។

នៅមានព្រឹត្តិការណ៏មួយចំនួនផងដែលនៅតាមព្រំដែនប្រទេសឡាវ។ស្ទើតែដូចគ្នាក្នុង ពេលដ៏ ដែល ភូមិ មួយចំនួននៅតាមតំបន់ព្រំដែនដែលរងការវាយប្រហារសារជាថ្មី។ ការត្រឡប់មកវាយ ប្រហារផ្លូវអា កាស យ៉ាងសន្ធាប់មកលើកម្ពុជាម្ដងទៀត។ក្នុងខែកញ្ញា លទ្ធផល នៃការវាយ ប្រយុទ្ធគ្នា ព្រំដែន បាន ធ្វើឲ្យ ជន ស៊ីវិលវៀតណាមជាង១,០០០នាក់ រងគ្រោះ។នៅខែបន្ទាប់វៀតណាមបានបញ្ជា ឲ្យធ្វើយុទ្ធនា កាតណ៏វាយ ប្រហារទៅលើទាហាន់ដែលជ្ជាប់ពាក់ព័ន្ធជាង២០,០០០នាក់។លោក Vo Nguyen Giap ក្រសួង ការពារ ជាតិវៀតណាមបានវាយតម្លែនៅភាពត្រឹមត្រូវរបស់ខ្មែរក្រហមហើយបានដឹងកំហុស ព្រមទាំងមានអ្នកគាំទ្រ ៥៨,000នាក់នៅក្នុងខែ ធ្នូ។នៅថ្ងៃទី០៦ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៨ កងកម្លាំងរបស់ Giap បានបញ្ជាឲ្យដកថយចេញពីបូរណៈភាពដែនដីរបស់កម្ពុជា។

ប្រទេសវៀតណាមបានប្រមើរមើលនិងជឿជាក់ថាពួកគេបានបង្រៀនមេរៀនមួយដល់ កម្ពុជាប៉ុន្ដែ Pol Pot បានប្រកាសថាជ័យជំនះនេះគឺប្រសើរជាងថ្ងៃ១៧ មេសា ១៩៧៥ ទៅទៀត។តាមពិតការ រើកដុះ ដាល់នៃពួកខ្មែរក្រហមកាន់តែច្បាស់ៗហើយថ្នាក់ដឹកនាំវៀតណាមបានសំរើចចិត្តនៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨ដើម្បីគាំទ្រខាងផ្ទៃក្នុងប្រឆាំងនិងរបបរបស់ Pol Potជា លទ្ធផល តំបនសំងាត់ភាព ខាងកើត បានក្លាយ ជាចំណុចប្រសព្វអពើរកុប្បកម្ម។សង្គោម ដែលមានការ លូតដៃចូលផ្សេងៗ គ្នាគ្រប់លំដាប់ ថ្នាក់នៅ ក្នុងលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅ កម្ពុជា។ក្នុងខែ ឧសភា ១៩៧៨ មុនកើតព្រឹត្តិ ការណ៏សំខាន់ ដែលតំបន់ សំងាត់ភាគខាង កើតរបស់ សូ ភិម បានធ្វើបានបះបោរវិទ្យុទីភំ្នពេញបានប្រកាសថាទាហាន់កម្ពុជាម្នាក់ បានសំ លាប់ទាហាន់វៀតណាមសាមសិបនាក់ ដូច្នេះមានកងទ័ពតែ ២លាននាក់ ប៉ុណោះ ដើម្បីវាយ ប្រហារ ទៅលើប្រជាជនវៀតណាម ៥០លាននាក់។ ចង់បង្ហាញថា មេដឹកនាំក្រុងភ្នំពេញ ចង់បង្ហាញ ពីមហិច្ចិតាដ៏ ធំមហិមានៅលើបូរណៈភាពទឹកដីរបស់ ខ្លួន និងដើម្បីគ្រប់ គ្រងទៅវិញ នៅតំបន់ដីសណ្ដកទន្លេមេគង្គដែលគេចាត់ទុកថាបូរណៈ ភាពទឹកដីរបស់កម្ពុជា។ ការសំលាប់រង្គាល នៃការទូន្មានរបស់វៀតណាមនិងការគាំទ្ររបស់ពួកគេដោយពួកខ្មែរក្រហមបន្ទាប់ពីការបះបោរនៅភាគខាងកើតក្នុងខែ ឧសភា នោះ។ នៅខែវិច្ឆិកាវ៉នវ៉េត បានទទួលបរាជ័យ ក្នុងការធ្វើរដ្ឋប្រហារ។ ប្រជាជនកម្ពុជា និងវៀតណាមជាងមួយម៉ឺន នាក់បាននារទេសចូលដែនដីវៀតណាម។នៅថ្ងៃទី៣ខែធ្នូ ១៩៧៨ វិទ្យុក្រុងហាន់ណូយ បានប្រកាស់ពត៌មានអំពីរបបរណៈសេរ្យសង្ក្រោះជាតិកម្ពុជាហៅកាត់ថា(KNUFNS)។ ការលាយឡំក្រុមកុំមុយនិសនិងនារទេសអ្នកមិនមែនកុំមុយនិសដើម្បីចូលលាយលំជាមួយរបប Pol Pot ហើយជាក់ ស្ដែងនៅចុងបញ្ចប់ឯករាជ្យនិងការការពារម្ដងទៀតរបស់ វៀតណាម។ រណៈសេរ្យ សង្គ្រោះ ជាតិកម្ពុជា(KNUFNS) បានផ្ដល់ឲ្យប្រទេសវៀតណាម ដូចគ្នា ប្រសិន បើមិន មានភាព ប្រាកដមិនមានភាពស្របច្បាប់នៃការជៀរជ្រែកលើលទ្ធិ ប្រជាធិបតេយ្យ កម្ពុជារបស់វៀតណាម ដើម្បី បង្កើតជារបបរបស់វៀតណាមក្រោយទៀតនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។